winds in Maharashtra प्रख्यात हवामान अभ्यासक पंजाबराव डख यांनी दिलेल्या ताज्या अंदाजानुसार महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांना पुढील दोन आठवड्यांत अत्यंत सावध राहण्याची गरज आहे. त्यांच्या निरीक्षणानुसार राज्यात येत्या दिवसांत दोन टप्प्यांत अवकाळी पावसाचा धोका असून, याचा थेट परिणाम हंगामी पिकांवर होऊ शकतो. विशेषतः कांदा आणि ऊस उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी ही माहिती अत्यंत महत्वाची ठरत आहे.
पंजाबराव डख हे गेल्या तीन दशकांपासून हवामान अभ्यासाचे काम करत असून, त्यांचे अंदाज बहुतांशवेळी अचूक ठरले आहेत. ग्रामीण भागात शेतकरी त्यांच्या सूचनांनुसार पीक नियोजन करतात. या पार्श्वभूमीवर त्यांची ताजी सूचना महत्वपूर्ण मानली जात आहे.
७-८ मे: पहिला हवामान धोक्याचा टप्पा
पंजाबराव डख यांच्या अंदाजानुसार, ७ मे आणि ८ मे या दोन दिवसांत महाराष्ट्रात वाऱ्याचा वेग वाढण्याची शक्यता आहे. काही भागांमध्ये हे वारे वादळी स्वरूपाचे असतील, तर इतर ठिकाणी त्यासोबत अवकाळी पावसाची शक्यता आहे. विशेषतः विदर्भ, मराठवाडा आणि मध्य महाराष्ट्रातील जिल्ह्यांमध्ये या हवामान बदलाचा जास्त परिणाम जाणवू शकतो.
“अवकाळी पावसाचा तीव्रता, कालावधी आणि प्रभाव क्षेत्र यावर परिणाम होतो. पण या सर्वांचा विचार करता, ७ आणि ८ मे रोजी शेतकऱ्यांनी विशेष सतर्कता बाळगावी,” असे पंजाबराव डख यांनी सांगितले आहे. त्यांच्या मते, या काळात जे शेतकरी कापूस, मका, हरभरा आणि गहू यांची अवशेष काढणी करत आहेत, त्यांनी विशेष काळजी घ्यावी.
उन्हाळी हंगामातील बागायती क्षेत्रात ज्या शेतकऱ्यांनी भाजीपाला आणि फळपिकांची लागवड केली आहे, त्यांनीही पिकांना आधार देण्याची व्यवस्था करावी. कारण वादळी वाऱ्यांसोबत मुसळधार पाऊस झाल्यास उभी पिके वाकू शकतात किंवा त्यांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होऊ शकते.
कांदा आणि ऊस उत्पादकांसाठी विशेष सल्ला
महाराष्ट्र हा देशातील प्रमुख कांदा उत्पादक राज्य असून, नाशिक, अहमदनगर, सोलापूर, पुणे आणि सातारा या जिल्ह्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात कांद्याचे उत्पादन होते. तसेच कोल्हापूर, सांगली, सातारा, सोलापूर, पुणे, अहमदनगर आणि नाशिक या जिल्ह्यांमध्ये ऊस पिकाचे क्षेत्र मोठे आहे.
पंजाबराव डख यांनी या दोन्ही पिकांसाठी विशेष सूचना दिल्या आहेत. त्यांच्या सल्ल्यानुसार, “ज्या शेतकऱ्यांचा कांदा काढणीस आलेला आहे, त्यांनी ७ आणि ८ मे रोजी काढणी टाळावी. शक्य असल्यास, ६ मे पर्यंत काढणी पूर्ण करावी. तसेच काढणी झालेला कांदा सुरक्षित ठिकाणी साठवावा. उघड्यावर कांदा ठेवल्यास पावसामुळे त्याचे मोठे नुकसान होऊ शकते.”
उसाच्या बाबतीतही त्यांनी महत्वाचा इशारा दिला आहे, “ज्या शेतकऱ्यांकडे अजूनही ऊस काढणीसाठी शिल्लक आहे, त्यांनी त्वरित कारखान्यांशी संपर्क साधून काढणीची व्यवस्था करावी. १२ मे पर्यंत सर्व शिल्लक ऊस काढून घेण्याचा प्रयत्न करावा.”
१२ मे ते १७ मे: अधिक तीव्र अवकाळीचा दुसरा टप्पा
पंजाबराव डख यांनी दिलेल्या अंदाजात सर्वात चिंताजनक भाग म्हणजे १२ मे ते १७ मे या कालावधीतील हवामान धोका. या पाच दिवसांच्या कालावधीत महाराष्ट्रात अधिक व्यापक आणि तीव्र स्वरूपाचा अवकाळी पाऊस पडण्याची शक्यता त्यांनी वर्तवली आहे.
Also Read:
लग्न झालेल्या मुलींना मिळणार १ लाख रुपये, बांधकाम कामगार योजने अंतर्गत construction worker scheme
“१२ मे ते १७ मे या काळात राज्यातील बहुतांश भागांत मध्यम ते तीव्र स्वरूपाचा अवकाळी पाऊस पडू शकतो. काही भागांत हा पाऊस गारपिटीसह येण्याची शक्यता आहे. तसेच वादळी वाऱ्यांचा वेग दर तासाला ५०-६० किलोमीटर इतका असू शकतो,” असा इशारा त्यांनी दिला आहे.
विशेषतः पश्चिम महाराष्ट्र, मराठवाडा आणि खानदेश या भागांत या हवामान बदलाचा जास्त प्रभाव राहू शकतो. यामुळे आंबा, द्राक्षे, केळी, डाळिंब या फळपिकांचे नुकसान होण्याची शक्यता आहे. तसेच उन्हाळी भाजीपाला आणि तृणधान्य पिकांवरही परिणाम होऊ शकतो.
“शेतकऱ्यांनी १२ मे पर्यंत आपल्या तयार झालेल्या पिकांची काढणी पूर्ण करावी आणि सुरक्षित ठिकाणी साठवणूक करावी. जर काढणी होऊ शकली नाही, तर शेतात असलेल्या पिकांना आधार देण्याची व्यवस्था करावी,” असा सल्ला पंजाबराव डख यांनी दिला आहे.
मान्सून यंदा लवकर: शेतकऱ्यांसाठी सकारात्मक संकेत
अवकाळीच्या संकटासोबतच, पंजाबराव डख यांनी यंदाच्या मान्सूनबद्दलही महत्वाची माहिती दिली आहे. त्यांच्या अंदाजानुसार, यंदा मान्सून नेहमीपेक्षा लवकर सक्रिय होण्याची चिन्हे आहेत.
“दरवर्षी २१ मे रोजी अंदमान निकोबार बेटांवर मान्सून दाखल होतो. मात्र यंदा १५ ते १६ मे या कालावधीतच मान्सून अंदमानवर धडकू शकतो. हे चिन्ह यंदा मान्सून लवकर सुरू होण्याचे आहे,” असे त्यांनी सांगितले आहे.
या अंदाजानुसार, केरळमध्ये मान्सून १ जून ऐवजी २८-२९ मे रोजी दाखल होऊ शकतो. आणि त्यानंतर महाराष्ट्रातही मान्सूनचे आगमन लवकर होण्याची शक्यता आहे. “महाराष्ट्रात नेहमी मान्सून ७-८ जून रोजी दाखल होतो, पण यंदा तो ५-६ जून रोजीच येण्याची चिन्हे आहेत,” असे पंजाबराव डख यांनी सांगितले.
मान्सून लवकर सुरू झाल्यास शेतकऱ्यांना खरीप हंगामाच्या पेरणीसाठी वेळेत तयारी करता येईल. त्यामुळे हा निश्चितच एक सकारात्मक संकेत आहे. मात्र, पंजाबराव डख यांनी शेतकऱ्यांना सावधानतेचा इशारा दिला आहे, “मान्सून लवकर सुरू होणे हे चांगले आहे, पण त्यापूर्वीच्या अवकाळी संकटाकडे दुर्लक्ष करू नये.”
हवामान बदलास सामोरे जाण्यासाठी उपाययोजना
पंजाबराव डख यांनी शेतकऱ्यांना हवामान बदलाच्या प्रतिकूल परिणामांपासून वाचण्यासाठी काही महत्वाच्या सूचना दिल्या आहेत:
१) तयार पिकांची त्वरित काढणी: जी पिके काढणीस आली आहेत, त्यांची ७ मे पूर्वी काढणी पूर्ण करावी.
२) उघड्यावरील उत्पादनाचे संरक्षण: कापूस, कांदा, गहू यांसारख्या उघड्यावर वाळत घातलेल्या पिकांना प्लास्टिक शीट किंवा तिरपालाने झाकावे.
३) फळबागांचे संरक्षण: आंबा, डाळिंब, द्राक्षे यांसारख्या फळबागांमध्ये आधार देण्याची व्यवस्था करावी.
४) पाण्याचा निचरा: शेतात पावसाचे पाणी साचणार नाही याची काळजी घ्यावी.
५) विमा संरक्षण: ज्या शेतकऱ्यांकडे पीक विमा आहे, त्यांनी नुकसानीचे छायाचित्र काढून ठेवावे आणि तात्काळ विमा कंपनीला सूचित करावे.
६) खरीप हंगामासाठी तयारी: मान्सून लवकर येण्याच्या शक्यतेमुळे खरीप हंगामाच्या पेरणीसाठी बियाणे, खते आणि इतर साहित्याची आतापासूनच तयारी ठेवावी.
विविध हवामान स्थितींबद्दल अधिक जागरूकता आवश्यक
पंजाबराव डख यांनी निवेदनात हवामान बदलाच्या व्यापक प्रभावांकडे लक्ष वेधले आहे. ते म्हणतात, “गेल्या काही वर्षांत हवामानाचा अंदाज वर्तवणे अधिकाधिक आव्हानात्मक होत चालले आहे. एकीकडे गेल्या वर्षी महाराष्ट्रात पाऊसाची ५-१० दिवसांची मोठी खंड पडली, तर दुसरीकडे अवकाळी पावसाच्या घटनांमध्ये वाढ झाली आहे.”
शेतकऱ्यांनी या बदलत्या हवामानाशी जुळवून घेण्यासाठी पिकांची वेळ आणि प्रकारांमध्ये बदल करणे गरजेचे आहे. “भविष्यात, अशा अनपेक्षित हवामान बदलांना सामोरे जाण्यासाठी हवामान अनुकूल शेती पद्धतींचा अवलंब करणे महत्वाचे आहे. हवामान आधारित पीक विमा योजनांचा लाभ घेणे, पिकांची विविधता वाढवणे आणि पाणी साठवण्याच्या तंत्रांमध्ये सुधारणा करणे यासारख्या उपायांद्वारे शेतकरी या बदलांशी जुळवून घेऊ शकतात,” असे ते म्हणतात.
शासनाकडूनही पावले उचलण्याची गरज
हवामान तज्ज्ञांच्या सूचनांनुसार शासनानेही पावले उचलण्याची गरज आहे. विशेषतः अवकाळी पावसामुळे होणारे नुकसान भरून काढण्यासाठी मदतीचे नियम सुलभ करणे, त्वरित मदत वितरण करणे आणि शेतकऱ्यांना हवामान बदलाशी जुळवून घेण्यासाठी प्रशिक्षण देणे या बाबी महत्वाच्या आहेत.
“पंचनामे वेळेत करणे, नुकसान भरपाई त्वरित मंजूर करणे आणि शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवणे या बाबी शासनाने प्राधान्याने हाताळाव्यात,” अशी अपेक्षा कृषी क्षेत्रातील तज्ज्ञांनी व्यक्त केली आहे.
हवामान संकेतांकडे सातत्याने लक्ष द्या
पंजाबराव डख यांनी त्यांच्या निवेदनाचा समारोप करताना शेतकऱ्यांना हवामान अंदाजांकडे सातत्याने लक्ष देण्याचे आवाहन केले आहे. “आजच्या काळात स्मार्टफोन आणि इंटरनेटच्या माध्यमातून हवामानाचे अचूक अंदाज उपलब्ध आहेत. शेतकरी बांधवांनी या तंत्रज्ञानाचा वापर करावा आणि हवामान बदलांनुसार आपल्या शेती कामांचे नियोजन करावे,” असे आवाहन त्यांनी केले आहे.
७-८ मे आणि १२-१७ मे या दोन कालावधींमध्ये विशेष सतर्कता बाळगण्याची गरज आहे. या काळात अवकाळी पाऊस, वादळी वारे आणि गारपीट होऊ शकते, त्यामुळे तयार पिकांची काढणी आणि सुरक्षित साठवणूक यांकडे लक्ष द्यावे. तसेच यंदा मान्सून लवकर सुरू होण्याच्या शक्यतेमुळे खरीप हंगामाच्या पेरणीसाठी आतापासूनच तयारी ठेवावी, असा सल्ला पंजाबराव डख यांनी दिला आहे.
शेवटी, हवामान बदलांचा सामना करण्यासाठी समुदाय पातळीवर सहकार्य, शासकीय योजनांचा पुरेपूर लाभ घेणे आणि शास्त्रोक्त शेती पद्धतींचा अवलंब करणे ही काळाची गरज आहे. या सर्व उपायांद्वारे महाराष्ट्रातील शेतकरी वर्ग अवकाळीचे संकट यशस्वीरीत्या पार करू शकेल.
