Unseasonal rains lashed Marathwada मे महिन्यात मराठवाड्यातील शेतकरी उन्हाच्या तडाख्याची आणि पिकांच्या काढणीची तयारी करत असताना, अचानक आलेल्या अवकाळी पावसाने त्यांच्या आशांवर पाणी फिरवले आहे. सोमवारी (५ मे २०२५) छत्रपती संभाजीनगर, जालना, बीड, लातूर आणि परभणी या जिल्ह्यांमध्ये वादळी वारे, पाऊस आणि गारपिटीने हाहाकार माजवला आहे. या नैसर्गिक आपत्तीने शेतकऱ्यांचे कंबरडे मोडले असून, अनेक जीवहानीही झाली आहे.
नैसर्गिक आपत्तीचा तडाखा
मराठवाड्यात सोमवारच्या संध्याकाळी आलेल्या वादळी वारे आणि गारपिटीने शेतकऱ्यांसह सामान्य नागरिकांचेही जनजीवन विस्कळीत केले. कडाक्याच्या उन्हाळ्यात अनपेक्षितपणे आलेल्या या अवकाळी पावसाने मोठ्या प्रमाणात पिकांचे नुकसान केले आहे. कांदा, आंबा, लिंबू, संत्रा, मका, बाजरी आणि भाजीपाला पिकांसह फळबागांचे प्रचंड नुकसान झाले आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे कोट्यवधींचे नुकसान झाले आहे.
गारपिटीचा सर्वाधिक तडाखा छत्रपती संभाजीनगर, जालना आणि बीड जिल्ह्यांना बसला आहे. या भागात बोरांएवढ्या गारा पडल्याने पिकांचा विध्वंस झाला. लातूर आणि परभणी जिल्ह्यांतही वादळी वाऱ्यांसह पाऊस कोसळल्याने शेतपिकांचे नुकसान झाले आहे.
दुःखद जीवहानी
या गारपिटीच्या तडाख्यात वीज पडून तीन जणांचा बळी गेला, तर अनेक जनावरेही दगावली. छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यातील गंगापूर तालुक्यातील कोडापूर येथील तरुण शेतकरी अशोक नंदू म्हस्के (वय २२) यांचा शेतवस्तीवर वीज कोसळून मृत्यू झाला. बीड जिल्ह्यातील अंबाजोगाई तालुक्यातील मगरवाडी येथील सचिन मधुकरराव मगर (वय ३५) आणि वडवणी तालुक्यातील ढोरवणी येथील अभिमन्यू पांडुरंग नलभे (वय ३६) यांचाही वीज पडून दुर्दैवी मृत्यू झाला. या घटनांनी परिसरात शोककळा पसरली आहे.
पशुधनाचेही मोठे नुकसान झाले आहे. जालना जिल्ह्यातील परतूर येथील शेख मुख्तार शेख अख्तर यांचा बैल वीज पडून मृत्यूमुखी पडला. परभणी जिल्ह्यातील जिंतूर तालुक्यातील कोरवाडी येथील समाधान सुदाम कोंडाळ यांच्या शेतातील गोठ्यावर वीज कोसळल्याने गाय आणि तिचे वासरू जळून मृत्यू पावले. या घटनांमुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान आणखी वाढले आहे.
जिल्हानिहाय नुकसानीचा आढावा
छत्रपती संभाजीनगर: जिल्ह्यातील सिल्लोड, खुलताबाद, फुलंब्री, पैठण आणि वैजापूर तालुक्यांमध्ये गारपिटीसह जोरदार पाऊस झाला. खुलताबादमध्ये वादळामुळे लग्न समारंभांमध्ये अडथळे आले, तर काही ठिकाणी मांडव कोसळले. गंगापूर तालुक्यातील लासूर बाजार समितीत पावसामुळे शेतमालाची पोती भिजली, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे लाखोंचे नुकसान झाले. वाळूज आणि पंढरपूर परिसरात मोठ्या गारा पडल्या, ज्यामुळे नागरिकांची तारांबळ उडाली. वैजापूरमधील शिऊर आणि परसोडा भागात कांद्याच्या पिकांचे मोठे नुकसान झाले, तर पैठण तालुक्यातील बिडकीन, चितेगाव आणि वडजी येथे फळबागांना तडाखा बसला.
जालना: बदनापूर आणि रोहिलागड परिसरात मुसळधार पाऊस आणि गारपीट झाली. परतूर तालुक्यात शेतपिकांसह पशुधनाचे नुकसान झाले. कांदा, मका आणि फळबागांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाल्याने शेतकरी हवालदिल झाले आहेत.
बीड: केज, अंबाजोगाई आणि वडवणी तालुक्यांमध्ये गारपिट आणि पावसाने शेती आणि फळबागांचे नुकसान केले. कांदा, टोमॅटो आणि इतर भाजीपाला पिकांना सर्वाधिक फटका बसला. दोन मृत्यूंमुळे प्रशासनाने तातडीने पंचनाम्यांचे आदेश दिले.
लातूर: रेणापूर तालुक्यात जोरदार पाऊस आणि गारपीट झाली. लातूर शहरात विजेच्या कडकडाटासह पाऊस कोसळला, तर रेणापूरमध्ये वीजपुरवठा खंडित झाला. केज तालुक्यातील चिंचोली माळी, हदगाव, डोका आणि सारुकवाडी येथे गारपिट आणि पावसाने शेती आणि फळबागांचे नुकसान झाले.
Also Read:
लग्न झालेल्या मुलींना मिळणार १ लाख रुपये, बांधकाम कामगार योजने अंतर्गत construction worker scheme
परभणी: जिंतूर तालुक्यातील कोरवाडी येथे पशुधनाचे नुकसान झाले. जिल्ह्यातील अनेक गावांमध्ये कांदा, बाजरी आणि मक्याच्या पिकांना फटका बसला. शेतकऱ्यांना पिकांचे संरक्षण करण्यासाठी धावपळ करावी लागली.
भारतीय हवामान विभागाने (IMD) पुढील ४८ तासांत मराठवाड्यासह राज्यातील १७ जिल्ह्यांसाठी ऑरेंज अलर्ट जारी केला आहे. जिल्हा कृषी हवामान केंद्राने ६ आणि ७ मे रोजी मराठवाड्यात हलक्या ते मध्यम पावसाचा अंदाज व्यक्त केला आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांमध्ये चिंता पसरली आहे. या अलर्टमध्ये छत्रपती संभाजीनगर, जालना, बीड, लातूर, परभणी, नांदेड, हिंगोली, धाराशिव, पुणे, सातारा, सांगली, सोलापूर, अहमदनगर, नाशिक, जळगाव, धुळे आणि नंदुरबार जिल्ह्यांचा समावेश आहे.
हवामान तज्ज्ञांनुसार, विजांच्या कडकडाटासह ५० ते ६० किमी प्रतितास वेगाने वादळी वारे वाहण्याची शक्यता आहे. तुरळक ठिकाणी गारपीट आणि हलक्या ते मध्यम पावसाचाही अंदाज आहे. हे पावसाचे चक्र पुढील सहा दिवस (६ ते ११ मे २०२५) कायम राहण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे अद्याप पिके काढलेल्या शेतकऱ्यांसमोर नवे आव्हान उभे राहिले आहे.
शेतकऱ्यांचे वाढते संकट
मराठवाड्यातील शेतकरी आधीच दुष्काळ, पाणीटंचाई आणि कर्जाच्या ओझ्याखाली दबलेले आहेत. या अवकाळी पावसाने त्यांची आर्थिक कोंडी आणखी गंभीर केली आहे. विशेषतः कांदा उत्पादक शेतकरी, ज्यांनी बाजारातील घसरण आणि निर्यातबंदीमुळे आधीच नुकसान सोसले आहे, त्यांना या गारपिटीमुळे मोठा फटका बसला आहे.
फळबागांचे नुकसान झाल्याने आंबा आणि संत्रा उत्पादक शेतकऱ्यांचेही लाखोंचे नुकसान झाले आहे. अनेक शेतकऱ्यांनी वर्षभर केलेली मेहनत केवळ काही तासांमध्ये धुळीस मिळाली आहे. हापूस आंब्याचे पीक हाती येत असताना गारपिटीमुळे झालेले नुकसान शेतकऱ्यांना झेपणारे नाही.
शेतकऱ्यांनी सरकारकडे तातडीने मदत, पीकविमा दाव्यांची जलद कार्यवाही आणि भविष्यातील हवामान बदलांसाठी दीर्घकालीन उपाययोजनांची मागणी केली आहे. मराठवाड्यातील शेती हवामान बदलाच्या वाढत्या प्रभावामुळे अधिकच जोखमीची बनत आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांसाठी शाश्वत उपाययोजनांची गरज अधोरेखित झाली आहे.
प्रशासनाची प्रतिक्रिया
महसूल विभागाने नुकसानीचे पंचनामे सुरू केले असून, शेतकऱ्यांना तातडीने आर्थिक मदत आणि विमा संरक्षण देण्याचे आश्वासन दिले आहे. प्रशासनाने विशेष पथके नियुक्त करून नुकसानीचे पंचनामे तयार करण्याचे आदेश दिले आहेत. मात्र, मागील वर्षी (२०२४) गारपिटीमुळे झालेल्या नुकसानीची भरपाई अद्याप अनेक शेतकऱ्यांना मिळालेली नाही, ज्यामुळे प्रशासनावरील विश्वास कमी होत आहे.
याशिवाय, वीज पडण्याच्या घटनांमुळे शेतकऱ्यांना खुल्या शेतात काम करताना सावधगिरी बाळगण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे. हवामान विभागाने नागरिकांनी बाहेर पडताना खबरदारी घेण्याचा सल्ला दिला आहे.
शेतकऱ्यांसाठी सावधगिरीचे उपाय
कृषी विभागाने शेतकऱ्यांना खालील सल्ले दिले आहेत:
- पिकांची कापणी झाली असल्यास, कापलेला माल सुरक्षित ठिकाणी साठवावा.
- जिथे कापणी बाकी आहे, तिथे शक्य असल्यास लवकरात लवकर कापणी करावी.
- पावसापासून पिकांचे संरक्षण करण्यासाठी तात्पुरत्या उपाययोजना कराव्यात.
- फळबागांना संरक्षक जाळ्या लावाव्यात.
- कांद्याची कापणी केली असल्यास, तो सुरक्षित आणि कोरड्या ठिकाणी साठवावा.
- खुल्या शेतात काम करताना वीज पडण्याच्या धोक्यापासून सावध रहावे.
- हवामान अंदाजाकडे लक्ष ठेवावे आणि त्यानुसार कृषी कामांचे नियोजन करावे.
हवामान बदलाचे वाढते आव्हान
मराठवाड्यातील वारंवार घडणाऱ्या अवकाळी पावसाच्या घटना हवामान बदलाचा वाढता प्रभाव दर्शवतात. मागील काही वर्षांत, हवामानातील अनिश्चितता वाढली आहे. एप्रिल-मे महिन्यांत गारपीट, वादळी वारे आणि अवकाळी पाऊस हे सर्वसामान्य झाले आहेत.
जागतिक तापमानवाढीमुळे हवामानातील अनिश्चितता वाढत आहे. हवामान तज्ज्ञांनुसार, महाराष्ट्रासह देशाच्या अनेक भागांत अनियमित पावसाच्या घटना वाढत आहेत. यामुळे शेतीक्षेत्रातील जोखीम वाढत आहे. भविष्यात अशा घटना वाढण्याची शक्यता लक्षात घेता, शेतकऱ्यांना हवामान बदलाशी जुळवून घेण्याची तयारी करणे आवश्यक आहे.
शाश्वत शेतीची गरज
वारंवार येणाऱ्या नैसर्गिक आपत्तींना सामोरे जाण्यासाठी शाश्वत शेतीपद्धतींची आवश्यकता वाढली आहे. हवामान-अनुकूल पिके, अचूक पाणीव्यवस्थापन, हरितगृह शेती आणि बहुस्तरीय शेतीपद्धती यांसारख्या नाविन्यपूर्ण तंत्रांचा अवलंब करणे गरजेचे आहे.
शेतकऱ्यांनी स्थानिक हवामानाचा अभ्यास करून त्यानुसार पिके निवडणे, पिकांची विविधता राखणे आणि हवामान-सहाय्यक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे या गोष्टी महत्त्वाच्या आहेत. शासनाने देखील हवामान बदलाशी जुळवून घेण्यासाठी विशेष धोरणे आखणे, पीकविमा योजनांमध्ये सुधारणा करणे आणि शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य देणे आवश्यक आहे.
मराठवाड्यातील अवकाळी पावसाने निर्माण झालेले संकट गंभीर आहे. अनेक शेतकऱ्यांचे कोट्यवधींचे नुकसान झाले असून, तीन व्यक्तींचा बळी गेला आहे. पुढील काही दिवसांत अजूनही पावसाचा अंदाज असल्याने, शेतकऱ्यांमध्ये चिंतेचे वातावरण आहे.
प्रशासनाने तातडीने मदतकार्य सुरू केले असले तरी, हवामान बदलाच्या वाढत्या आव्हानांशी सामना करण्यासाठी दीर्घकालीन धोरणांची गरज आहे. शेतकऱ्यांनी देखील हवामान बदलाशी जुळवून घेण्यासाठी आपल्या शेतीपद्धतींमध्ये बदल करणे आवश्यक आहे. संकटाच्या या काळात मराठवाड्यातील शेतकऱ्यांना केवळ तात्पुरत्या मदतीची नव्हे, तर शाश्वत शेतीसाठी दीर्घकालीन समर्थनाची गरज आहे. त्यांची कंबरडे पुन्हा ताठ होण्यासाठी सर्वांनी एकत्र येऊन प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.
