Under the Prime Minister’s Scheme भारत हा कारागिरी आणि हस्तकलेचा देश आहे. येथील पारंपारिक कारागीर शतकानुशतके आपल्या कौशल्याने देशाचे नाव जगभरात उंचावत आले आहेत. परंतु आधुनिक काळात या कारागिरांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे. त्यांच्या आर्थिक उन्नतीसाठी आणि पारंपारिक कौशल्यांचे जतन करण्यासाठी भारत सरकारने “प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना” सुरू केली आहे. ही योजना कारागिरांसाठी खरोखरच एक वरदान ठरणार आहे.
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना ही विशेषतः पारंपारिक कारागीर आणि शिल्पकारांसाठी आखण्यात आलेली एक व्यापक योजना आहे. या योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे:
- कारागिरांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवणे
- त्यांच्या पारंपारिक कौशल्यांचे जतन आणि संवर्धन करणे
- आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून त्यांच्या उत्पादनांची गुणवत्ता सुधारणे
- डिजिटल युगात त्यांना सामील करून घेणे
- त्यांच्या उत्पादनांसाठी बाजारपेठ उपलब्ध करून देणे
योजनेचे प्रमुख फायदे
आर्थिक सहाय्य
या योजनेअंतर्गत कारागिरांना विशेष आर्थिक सहाय्य पुरवले जाते:
कर्ज सुविधा:
- एकूण 3 लाख रुपयांपर्यंत कर्ज
- कोणतीही गहाण किंवा हमीदार आवश्यक नाही
- केवळ 5% वार्षिक व्याजदर
- दोन टप्प्यांमध्ये कर्ज वितरण:
- पहिला टप्पा: 1 लाख रुपये (18 महिन्यांत परतफेड)
- दुसरा टप्पा: 2 लाख रुपये (30 महिन्यांत परतफेड)
कौशल्य विकास प्रशिक्षण
कारागिरांना आधुनिक तंत्रज्ञान आणि कौशल्ये शिकवण्यासाठी विशेष प्रशिक्षण कार्यक्रम:
- 15 दिवसांचे सखोल प्रशिक्षण
- प्रशिक्षणादरम्यान दररोज 500 रुपये भत्ता
- आधुनिक साधने आणि तंत्रज्ञानाचा परिचय
- गुणवत्ता सुधारणेसाठी मार्गदर्शन
टूलकिट सहाय्य
प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर:
- 15,000 रुपये किंमतीचे आधुनिक टूलकिट मोफत
- व्यवसायासाठी आवश्यक सर्व साधने
- दर्जेदार उत्पादने तयार करण्यासाठी मदत
डिजिटल व्यवहार प्रोत्साहन
- प्रत्येक डिजिटल व्यवहारासाठी 1 रुपयाचे प्रोत्साहन
- कॅशलेस अर्थव्यवस्थेत सहभाग
- आधुनिक व्यवहार पद्धतींचा अवलंब
बाजारपेठ संधी
- उत्पादनांच्या ब्रँडिंगसाठी सहाय्य
- विक्रीसाठी विशेष पॅकेजिंग सुविधा
- ऑनलाइन आणि ऑफलाइन बाजारपेठेत प्रवेश
- प्रदर्शन आणि विक्री मेळ्यांमध्ये सहभाग
पात्रता
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी खालील अटी पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- वय: किमान 18 वर्षे
- व्यवसाय: स्वतःचा पारंपारिक व्यवसाय असणे आवश्यक
- नागरिकत्व: भारतीय नागरिक असणे अनिवार्य
- कौटुंबिक मर्यादा: कुटुंबातील केवळ एकच व्यक्ती पात्र
- सरकारी नोकरी: सरकारी नोकरीत नसणे आवश्यक
- इतर कर्जे: पूर्वीची कर्जे पूर्णपणे फेडलेली असावीत
पात्र व्यवसाय
या योजनेअंतर्गत 18 पारंपारिक व्यवसाय समाविष्ट आहेत:
- सुतार (लाकूडकाम)
- लोहार
- सोनार
- कुंभार
- गवंडी (बांधकाम कारागीर)
- दगडकाम करणारे
- मूर्तिकार
- शस्त्रे निर्माता
- कुलूप निर्माता
- बोट बांधणारे
- जाळी बनवणारे
- झाडू बनवणारे
- टोपल्या बनवणारे
- खेळणी निर्माता
- फुलांचे हार बनवणारे
- धोबी
- शिंपी
- नाई
अर्ज प्रक्रिया
ऑनलाइन अर्ज
- अधिकृत वेबसाइट pmvishwakarma.gov.in वर जा
- “Apply Now” बटणावर क्लिक करा
- आधार प्रमाणीकरण पूर्ण करा
- ओटीपी पडताळणी करा
- संपूर्ण माहिती भरा
- आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करा
- अर्ज सबमिट करा
- संदर्भ क्रमांक नोंदवून ठेवा
ऑफलाइन अर्ज
- जवळच्या CSC केंद्रावर जा
- आवश्यक कागदपत्रांसह
- केंद्र संचालकांची मदत घ्या
- अर्ज भरून सबमिट करा
आवश्यक कागदपत्रे
अर्जासोबत खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
- आधार कार्ड
- पॅन कार्ड
- बँक खाते माहिती
- मोबाइल नंबर
- पासपोर्ट आकाराचे फोटो
- जन्म दाखला
- जात प्रमाणपत्र (आवश्यक असल्यास)
- निवासी पुरावा
- व्यवसाय प्रमाणपत्र
अर्जाची प्रक्रिया
पायरी 1: वेबसाइट भेट
- pmvishwakarma.gov.in वर जा
- मुख्य पृष्ठावरील “Apply Now” वर क्लिक करा
पायरी 2: आधार प्रमाणीकरण
- आधार क्रमांक प्रविष्ट करा
- OTP प्राप्त करून पडताळणी करा
पायरी 3: माहिती भरणे
- वैयक्तिक माहिती
- व्यावसायिक तपशील
- बँक खाते माहिती
- कार्यानुभव
- शैक्षणिक पात्रता
पायरी 4: सबमिशन
- सर्व माहिती तपासा
- अर्ज सबमिट करा
- संदर्भ क्रमांक नोंदवा
पडताळणी प्रक्रिया
अर्ज सबमिट केल्यानंतर तीन स्तरांवर पडताळणी होते:
- ग्रामपंचायत स्तर: प्राथमिक पडताळणी
- जिल्हा समिती: तपशीलवार आढावा
- स्क्रीनिंग समिती: अंतिम मंजुरी
लाभार्थ्यांसाठी महत्त्वाचे सूचना
- अर्ज भरताना सर्व माहिती अचूक द्या
- कागदपत्रांच्या मूळ प्रती जवळ ठेवा
- संदर्भ क्रमांक सुरक्षित ठेवा
- नियमित अपडेट्ससाठी वेबसाइट तपासत रहा
- कर्जाची परतफेड वेळेवर करा
यशस्वी लाभार्थ्यांची उदाहरणे
सुतार रामेश्वर
पुण्यातील सुतार रामेश्वर यांनी या योजनेचा लाभ घेऊन आधुनिक फर्निचर तयार करण्यास सुरुवात केली. त्यांचे व्यवसाय आता दुप्पट झाले आहे.
कुंभार सविता
सोलापूरची कुंभार सविता यांनी योजनेंतर्गत मिळालेल्या प्रशिक्षणामुळे डिझायनर मातीची भांडी तयार करण्यास सुरुवात केली. आता त्यांचे उत्पादन ऑनलाइन विकले जाते.
सरकारची या योजनेअंतर्गत पुढील योजना:
- अधिक व्यवसायांचा समावेश
- कर्ज मर्यादा वाढवणे
- निर्यात संधी निर्माण करणे
- आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठ उपलब्ध करणे
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना ही भारतातील पारंपारिक कारागिरांसाठी एक क्रांतिकारी योजना आहे. या योजनेमुळे कारागीर आर्थिकदृष्ट्या सक्षम होत आहेत आणि त्यांची पारंपारिक कला जगापुढे येत आहे. सरकारच्या या पुढाकाराने हजारो कारागिरांचे जीवन बदलले आहे.
ज्या कारागिरांनी अद्याप या योजनेचा लाभ घेतलेला नाही, त्यांनी तातडीने अर्ज करावा. ही योजना केवळ आर्थिक मदत देत नाही तर कारागिरांना आधुनिक युगात सक्षम बनवते.
“स्वावलंबी कारागीर, समृद्ध भारत” हे स्वप्न साकार करण्यासाठी प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहे. या योजनेमुळे भारतातील पारंपारिक कला आणि कारागिरी जतन होत असून, कारागिरांचे जीवनमान सुधारत आहे.