Temperatures drop महाराष्ट्रात मागील काही आठवड्यांपासून उष्णतेचा कहर जाणवत होता. विशेषतः विदर्भ आणि मराठवाड्यात अनेक ठिकाणी तापमानाचा पारा ४५ अंश सेल्सिअसच्या पुढे गेला होता. या उष्णतेमुळे जनजीवन विस्कळीत झाले होते. मात्र, आता हवामानात बदल होत असल्याची चिन्हे दिसत आहेत. वादळी वारे, ढगाळ वातावरण आणि काही भागांत पावसाची शक्यता यामुळे तापमानात घट होत आहे. अशा परिस्थितीत राज्यातील नागरिकांना उष्णतेच्या तडाख्यापासून थोडा दिलासा मिळत आहे. परंतु, हवामानातील या बदलामुळे काही नवीन आव्हानेही निर्माण होत आहेत.
वादळी वारे आणि विदर्भात पावसाचा इशारा
हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, दिनांक २९ एप्रिल रोजी पूर्व विदर्भात वादळी वाऱ्यांसह पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. यवतमाळ, नागपूर, वर्धा, भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर आणि गडचिरोली या जिल्ह्यांमध्ये पावसाची संभावना असल्याने हवामान विभागाने येलो अलर्ट जारी केला आहे. या भागातील नागरिकांनी सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे. वादळी वाऱ्यांमुळे वृक्ष कोसळणे, वीज पुरवठा खंडित होणे किंवा घरांचे नुकसान होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
विदर्भातील शेतकऱ्यांसाठी हा पाऊस आशेचा किरण ठरू शकतो, परंतु अवकाळी पावसामुळे पिकांचे नुकसान होण्याची भीतीही आहे. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी आपल्या पिकांसाठी योग्य ती काळजी घेणे आवश्यक आहे. कापूस, सोयाबीन, तूर यांसारख्या पिकांची लागवड करणाऱ्या शेतकऱ्यांनी विशेष सतर्कता बाळगावी.
Also Read:
मुख्यमंत्री फेलोशिप योजना, पगार 61,500rs महिना पहा नवीन जीआर Mukhyamantri Fellowship Yojana
मराठवाड्यात उष्ण आणि दमट हवामान
मराठवाड्यातील परभणी, हिंगोली आणि नांदेड या जिल्ह्यांमध्ये उष्ण आणि दमट हवामान राहण्याची शक्यता व्यक्त करण्यात आली आहे. धाराशिव, लातूर आणि नांदेड जिल्ह्यांत पुढील चार दिवसांत काही ठिकाणी पावसासाठी अनुकूल हवामान राहण्याचा अंदाज आहे. मात्र, तापमानात थोडी वाढ होण्याची शक्यता असल्याने उकाडा कायम राहील. दमट हवामानामुळे घामाच्या धारा वाहत असल्याने नागरिकांना त्रासदायक परिस्थिती जाणवत आहे.
मराठवाड्यात दुष्काळाची परिस्थिती असतानाच हा पाऊस शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरू शकतो. मात्र, पावसाची तीव्रता आणि व्याप्ती अनिश्चित असल्याने शेतकऱ्यांनी नियोजन करताना सावधगिरी बाळगावी. तसेच, दमट हवामानामुळे किटकजन्य आजारांचा प्रादुर्भाव वाढण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे आरोग्याची काळजी घेणेही महत्त्वाचे ठरेल.
हवामान बदलामागील वैज्ञानिक कारणमीमांसा
हवामानातील या बदलांमागे काही महत्त्वाचे हवामानशास्त्रीय घटक कारणीभूत आहेत. नैर्ऋत्य राजस्थान आणि परिसरात समुद्र सपाटीपासून अंदाजे १.५ किलोमीटर उंचीवर चक्राकार वाऱ्यांचे संचलन होत आहे. या चक्राकार वाऱ्यांमुळे उत्तर मध्य महाराष्ट्रापर्यंत एक कमी दाबाचा पट्टा तयार झाला आहे. याचबरोबर, पश्चिम विदर्भ, मराठवाडा, कर्नाटक ते उत्तर केरळपर्यंत आणखी एक दक्षिणोत्तर कमी दाबाचा पट्टा सक्रिय आहे.
या दोन कमी दाबाच्या पट्ट्यांच्या आंतरक्रियेमुळे महाराष्ट्राच्या विविध भागांत ढगाळ वातावरण निर्माण झाले आहे. कमी दाबाचे क्षेत्र असलेल्या भागात हवेचे चक्राकार आंदोलन होते, ज्यामुळे उष्ण हवा वरच्या दिशेने आणि थंड हवा खालच्या दिशेने वाहते. या प्रक्रियेमुळे ढग तयार होतात आणि पावसाची शक्यता वाढते.
हवामान तज्ज्ञांच्या मते, बंगालच्या उपसागरातून येणारे ओलसर वारे आणि अरबी समुद्रातून येणारे उष्ण वारे यांच्या संगमामुळेही वातावरणात अशी स्थिती निर्माण होते. या दोन्ही वाऱ्यांची टक्कर ज्या ठिकाणी होते, त्या भागात मेघगर्जना आणि विजांच्या कडकडाटासह पाऊस पडतो.
राज्यातील विविध भागांतील तापमान
मागील काही दिवसांत महाराष्ट्राच्या विविध भागांत तापमानात लक्षणीय घट नोंदवली गेली आहे. २८ एप्रिल रोजी राज्यातील विविध ठिकाणांचे कमाल तापमान पुढीलप्रमाणे होते:
- मालेगाव, परभणी, अकोला आणि वाशीम: ४२.४ अंश सेल्सिअस
- जळगाव: ४२.२ अंश सेल्सिअस
- धुळे, निफाड, छत्रपती संभाजीनगर, धाराशिव, अमरावती आणि ब्रह्मपुरी: ४१ ते ४१.५ अंश सेल्सिअस
- अहिल्यानगर, जेऊर, सोलापूर, भंडारा आणि बुलडाणा: ४० ते ४०.५ अंश सेल्सिअस
मागील आठवड्यात जे तापमान ४५ अंशांपर्यंत पोहोचले होते, ते आता १ ते ६ अंश सेल्सिअस इतके कमी झाले आहे. याचा परिणाम म्हणून उष्णतेचा तीव्रपणा थोडा कमी झाला आहे. मात्र, राज्याच्या बहुतांश भागांत अद्यापही तापमान ४० अंशांच्या वर आहे, त्यामुळे उष्णतेची झळ कायम आहे.
पुढील काळातील हवामान अंदाज
हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, पुढील काही दिवसांत महाराष्ट्रात मिश्र स्वरूपाचे हवामान राहण्याची शक्यता आहे. विदर्भ आणि मराठवाड्यातील काही भागांत पावसाची शक्यता असली तरी, पुढील आठवड्यात पुन्हा तापमानात वाढ होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. या दरम्यान, राज्याच्या अनेक भागांत दमट आणि उकाड्याचे वातावरण राहील, ज्यामुळे नागरिकांना अस्वस्थता जाणवू शकते.
उत्तर महाराष्ट्र आणि पश्चिम महाराष्ट्रातील अनेक भागांत ढगाळ हवामान राहण्याची शक्यता आहे, मात्र पावसाची शक्यता कमी आहे. कोकणात हवामान कोरडे राहण्याची शक्यता आहे. मात्र, समुद्रकिनाऱ्यावरील वाढलेल्या आर्द्रतेमुळे उकाडा जाणवू शकतो.
पुढील पंधरवड्यात मोसमी पावसाच्या आगमनापूर्वी, राज्यात अशाच प्रकारचे बदलते हवामान राहण्याची शक्यता आहे. विशेषतः मे महिन्याच्या मध्यात अनेक ठिकाणी वादळी पावसाची शक्यता असेल. मात्र, जून महिन्यापर्यंत नियमित मोसमी पावसाचे आगमन अपेक्षित नाही.
हवामान बदलाचे आरोग्यावरील परिणाम
हवामानातील अचानक बदलांचा थेट परिणाम मानवी आरोग्यावर होतो. उष्ण तापमानानंतर अचानक पावसामुळे ताप, सर्दी, खोकला यांसारख्या आजारांची शक्यता वाढते. विशेषतः मुले आणि वृद्ध व्यक्तींना हवामानातील या बदलांचा जास्त त्रास होऊ शकतो.
डेंग्यू, मलेरिया, चिकनगुनिया यांसारखे किटकजन्य आजार पावसाळ्यापूर्वीच्या काळात वाढण्याची शक्यता असते. दमट हवामानामुळे डासांची उत्पत्ती वाढते, त्यामुळे या आजारांची शक्यताही वाढते. त्यामुळे घराच्या आसपास साचलेले पाणी नष्ट करणे आणि डासांपासून बचावाची साधने वापरणे महत्त्वाचे ठरते.
उष्ण आणि दमट हवामानामुळे त्वचेवर पुरळ येणे, फोड येणे यांसारखे त्वचाविकार होण्याची शक्यता असते. अशा वेळी वैयक्तिक स्वच्छता राखणे अतिशय महत्त्वाचे आहे. तसेच, शरीराला पुरेसे पाणी मिळेल याची काळजी घ्यावी. उष्णतेमुळे होणारी निर्जलीकरणाची समस्या टाळण्यासाठी भरपूर पाणी पिणे आवश्यक आहे.
शेतकऱ्यांसाठी सावधानतेचे उपाय
हवामानातील या बदलांचा सर्वाधिक परिणाम शेतकऱ्यांवर होतो. वादळी वारे आणि अवकाळी पावसामुळे पिकांचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी काही सावधानतेचे उपाय अवलंबणे आवश्यक आहे:
१. पिकांचे संरक्षण: वादळी वाऱ्यांपासून पिकांचे संरक्षण करण्यासाठी वार् याच्या दिशेने आडोसे निर्माण करावेत. आंबा, द्राक्षे यांसारख्या फळपिकांना आधार द्यावा.
२. पाण्याचा निचरा: शेतामध्ये साचलेले पाणी त्वरित बाहेर काढण्याची व्यवस्था करावी, अन्यथा पिकांच्या मुळांना हानी पोहोचू शकते.
३. हवामान अंदाजाचे पालन: हवामान विभागाच्या सूचनांचे काटेकोर पालन करावे आणि त्यानुसार शेतीची कामे नियोजित करावीत.
४. कापणी झालेल्या पिकांचे संरक्षण: कापणी केलेले पीक सुरक्षित ठिकाणी साठवावे, जेणेकरून त्याचे पावसामुळे नुकसान होणार नाही.
५. पीक विमा: नैसर्गिक आपत्तींमुळे होणारे नुकसान भरून काढण्यासाठी पीक विमा उतरवावा.
सर्वसामान्य नागरिकांसाठी सावधानतेचे उपाय
हवामानातील बदलांमुळे सर्वसामान्य नागरिकांनाही विविध समस्यांना सामोरे जावे लागू शकते. त्यामुळे काही सावधानतेचे उपाय अवलंबणे आवश्यक आहे:
१. घराची सुरक्षितता तपासणी: वादळी वाऱ्यांमुळे जुन्या इमारती, झोपडपट्ट्या यांना धोका असू शकतो. घराची छप्पर, भिंती यांची तपासणी करावी.
२. आरोग्याची काळजी: हवामानातील बदलांमुळे आजारपणाची शक्यता वाढते. त्यामुळे स्वच्छता राखावी, पुरेसे पाणी प्यावे आणि फळे, पालेभाज्या यांचा आहारात समावेश करावा.
३. वीज पुरवठ्याची काळजी: वादळी वाऱ्यांमुळे वीज पुरवठा खंडित होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे वैकल्पिक वीज व्यवस्था (इन्वर्टर, जनरेटर) तयार ठेवावी.
४. उघड्यावर जाणे टाळावे: वादळी वारे आणि विजांच्या कडकडाटाच्या वेळी उघड्यावर जाणे टाळावे. विशेषतः मोकळ्या मैदानात किंवा झाडाखाली थांबू नये.
५. वाहन चालवताना सावधानता: वादळी वाऱ्यांच्या वेळी वाहन चालवताना विशेष काळजी घ्यावी. रस्त्यावरील झाडे कोसळण्याची शक्यता असते.
महाराष्ट्रात सध्या हवामानात घडणारे बदल हे प्रदीर्घ उष्णतेनंतर नागरिकांना थोडासा दिलासा देणारे असले तरी, त्यातील अनिश्चितता आणि अचानक बदल हे चिंतेचे विषय आहेत. विशेषतः कृषी क्षेत्रावर अवलंबून असलेल्या राज्यात, हवामानातील या बदलांचा परिणाम दूरगामी असू शकतो. त्यामुळे प्रत्येकाने हवामान विभागाच्या सूचनांचे पालन करणे आणि आवश्यक ती खबरदारी घेणे गरजेचे आहे.
पावसाचे आगमन जरी दिलासा देणारे असले तरी, वादळी वारे आणि विजांचा कडकडाट यामुळे होणारे नुकसान टाळण्यासाठी सावधानता बाळगणे आवश्यक आहे. पुढील काही आठवड्यांत महाराष्ट्रात अशाच प्रकारचे मिश्र हवामान राहण्याची शक्यता आहे, त्यामुळे सतर्कता बाळगणे हेच शहाणपणाचे ठरेल.
शेवटी, हवामानातील बदल हे जागतिक तापमानवाढीचेही निदर्शक आहेत. अतिवृष्टी आणि दुष्काळ यांचे प्रमाण वाढत असताना, पर्यावरणाच्या संरक्षणासाठी प्रत्येकाने प्रयत्न करणे काळाची गरज आहे. आपण वृक्षारोपण, पाण्याचा काटकसरीने वापर, प्रदूषण नियंत्रण यांसारख्या छोट्या-मोठ्या उपायांद्वारे या संकटाला तोंड देण्यास मदत करू शकतो.