soybean market price खरीप हंगाम २०२४-२५ मध्ये सोयाबीन लागवडीचे नियोजन करणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी योग्य खत व्यवस्थापन हा यशस्वी उत्पादनाचा महत्त्वपूर्ण घटक आहे. कोणत्याही पिकाप्रमाणे, सोयाबीन पिकालाही संतुलित पोषण आवश्यक असते, जे तीन प्रकारच्या खतांमार्फत पुरवले जाते – सेंद्रिय, जैविक आणि रासायनिक. या लेखात आपण सोयाबीन पिकासाठी आवश्यक पोषक तत्त्वांचे प्रमाण, विविध खत संयोजनांचे पर्याय, आणि सूक्ष्म पोषकतत्त्व व्यवस्थापनाबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेऊया.
सोयाबीनसाठी आवश्यक पोषक तत्त्वे
सोयाबीन हे प्रथिनयुक्त तेलबिया पीक असून, त्याच्या भरघोस उत्पादनासाठी विशिष्ट प्रमाणात पोषक तत्त्वांची आवश्यकता असते. शास्त्रीय संशोधनानुसार, प्रति हेक्टर सोयाबीन पिकासाठी पुढील पोषक तत्त्वे आवश्यक आहेत:
- नत्र (N): ३० किलो प्रति हेक्टर (१२ किलो प्रति एकर)
- स्फुरद (P): ६० किलो प्रति हेक्टर (२४ किलो प्रति एकर)
- पालाश (K): २० किलो प्रति हेक्टर (८ किलो प्रति एकर)
- गंधक (S): २० किलो प्रति हेक्टर (८ किलो प्रति एकर)
सोयाबीन हे कडधान्य वर्गातील पीक असल्यामुळे, मुळांवरील गाठींद्वारे हवेतील नत्र स्थिर करण्याची क्षमता असते. परंतु, पिकाच्या सुरुवातीच्या वाढीसाठी काही प्रमाणात बाह्य नत्राची आवश्यकता असते.
खत व्यवस्थापनाचे विविध पर्याय
सोयाबीन पिकासाठी आवश्यक पोषक तत्त्वे पुरवण्यासाठी खालील पाच पर्याय उपलब्ध आहेत. प्रत्येक पर्यायात नमूद केलेले परिमाण हे एका एकरासाठी आहेत:
पर्याय १: डीएपी आधारित
- डीएपी: ५२ किलो
- युरिया: ६ किलो
- एमओपी (म्युरेट ऑफ पोटॅश): २० किलो
या संयोजनामुळे आवश्यक नत्र, स्फुरद आणि पालाश यांचा पुरवठा होतो. डीएपी मध्ये १८% नत्र आणि ४६% स्फुरद असल्याने, हा पर्याय शेतकऱ्यांमध्ये लोकप्रिय आहे.
पर्याय २: डीएपी अनुपलब्ध असल्यास
- युरिया: २६ किलो
- एसएसपी (सिंगल सुपर फॉस्फेट): १५० किलो
- एमओपी: २० किलो
जेव्हा डीएपी उपलब्ध नसेल, तेव्हा हा पर्याय वापरता येतो. एसएसपी मध्ये १६% स्फुरद सोबतच १२% गंधक असते, जे पिकाच्या वाढीसाठी फायदेशीर ठरते.
पर्याय ३: मिश्र खत १०:२६:२६ आधारित
- १०:२६:२६: ४६ किलो
- युरिया: १६ किलो
- एसएसपी: ७५ किलो
या संयोजनात नत्र, स्फुरद आणि पालाश यांचे संतुलित प्रमाण मिळते. एसएसपीमुळे गंधकाची पूर्तताही होते.
पर्याय ४: मिश्र खत १२:३२:१६ आधारित
- १२:३२:१६: ७५ किलो
- युरिया: ७.५ किलो
या पर्यायात स्फुरदाचे प्रमाण जास्त असल्याने, स्फुरदाची अधिक आवश्यकता असलेल्या जमिनींसाठी हा पर्याय योग्य ठरतो. परंतु, गंधकाची पूर्तता करण्यासाठी वेगळे गंधकयुक्त खत द्यावे लागेल.
पर्याय ५: मिश्र खत २०:०:१३ आधारित
- २०:०:१३: १०० किलो
या पर्यायात नत्राचे प्रमाण जास्त असून, पालाश मध्यम प्रमाणात आहे. या खतामध्ये १३% गंधकाचाही समावेश असल्याने, वेगळे गंधकयुक्त खत देण्याची आवश्यकता नाही. परंतु, या पर्यायात स्फुरद नसल्यामुळे, स्फुरदयुक्त खत जसे एसएसपी किंवा डीएपी वेगळे द्यावे लागेल.
Also Read:
लग्न झालेल्या मुलींना मिळणार १ लाख रुपये, बांधकाम कामगार योजने अंतर्गत construction worker scheme
सूक्ष्म पोषकतत्त्वांचे महत्त्व
अनेक शेतकऱ्यांच्या अनुभवानुसार, पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांनी सोयाबीनच्या नवीन पानांवर पिवळेपणा दिसू लागतो. ही स्थिती बहुधा लोह (फेरस) आणि जस्त (झिंक) या सूक्ष्म पोषकतत्त्वांच्या कमतरतेमुळे निर्माण होते, न की हळद्या रोग किंवा व्हायरसमुळे. विशेषतः हलक्या प्रतीच्या जमिनीत ही समस्या अधिक प्रमाणात आढळते.
या समस्येवर दोन उपाय आहेत:
१. पेरणीच्या वेळी: मुख्य खतांसोबत मल्टी मायक्रोन्यूट्रिएंट ग्रेड I खत १५ किलो प्रति एकर या प्रमाणात मिसळून वापरावे.
२. समस्या दिसून आल्यावर: मल्टी मायक्रोन्यूट्रिएंट ग्रेड II चा ०.५% द्रावण (५० मिली प्रति १० लिटर पाणी) या प्रमाणात फवारणी करावी. यामुळे झिंक, फेरस, मॅंगनीज, कॉपर आदी सूक्ष्म पोषकतत्त्वे पिकाला मिळतात.
खत निवडीचे शास्त्रीय दृष्टिकोन
खतांची निवड करताना शेतकऱ्यांनी केवळ बाजारातील उपलब्धता किंवा खत विक्रेत्याच्या सल्ल्यावर अवलंबून न राहता, पिकाच्या वास्तविक पोषक आवश्यकतांचा विचार करावा. खताच्या पिशवीवर दिलेली माहिती वाचून, त्यात कोणती पोषक तत्त्वे किती प्रमाणात आहेत याची नोंद ठेवावी.
शास्त्रीय दृष्टिकोन अपनावल्यास, फक्त उत्पादन वाढीबरोबरच खतांवरील खर्चही नियंत्रित राहतो. विविध खतांचे संयोजन वापरल्याने, पिकाला लागणारी सर्व पोषक तत्त्वे योग्य प्रमाणात मिळून नफा वाढण्यास मदत होते.
संतुलित खत व्यवस्थापनाचे फायदे
- पिकाची वाढ जोमदार होते
- रोग-कीड प्रतिकारशक्ती वाढते
- फुल आणि शेंगा धरण्याचे प्रमाण वाढते
- दाण्यांचा आकार आणि वजन वाढते
- एकूण उत्पादन आणि उत्पादन गुणवत्ता सुधारते
- जमिनीची सुपीकता टिकून राहते
विशेष सूचना
मृद परीक्षणानुसार खतांचा वापर करणे हे सर्वोत्तम पद्धत आहे. आपल्या शेताची मृदा चाचणी करून घेऊन, त्यानुसार खतांचे प्रमाण ठरवल्यास अधिक फायदा होतो. शिवाय, सेंद्रिय खतांचा वापर, जसे शेणखत, कंपोस्ट किंवा हिरवळीचे खत यांचा समावेश केल्याने जमिनीची भौतिक आणि रासायनिक गुणवत्ता सुधारण्यास मदत होते.
विशेष अस्वीकरण
वाचकांसाठी महत्त्वाची सूचना: या लेखात दिलेली माहिती विविध स्रोतांमधून संकलित केली आहे. प्रत्येक शेताची परिस्थिती वेगळी असल्याने, कृपया आपल्या क्षेत्रातील कृषी तज्ञ, कृषी विज्ञान केंद्र किंवा कृषी विभागाच्या अधिकाऱ्यांशी संपर्क साधून, आपल्या जमिनीच्या प्रकारानुसार आणि स्थानिक हवामानानुसार योग्य निर्णय घ्यावा. वाचकांनी या माहितीच्या आधारे कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी स्वतः संपूर्ण चौकशी करून पुढील निर्णय घ्यावा.
