Prime Minister’s scheme भारतातील पारंपरिक कारागिर हे देशाच्या सांस्कृतिक वारशाचे महत्त्वपूर्ण वाहक आहेत. त्यांचे कौशल्य आणि हस्तकला देशाच्या समृद्ध परंपरेचे प्रतीक आहे. परंतु, बदलत्या जगात या कारागिरांना अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागत आहे. त्यांच्या कौशल्याचे आधुनिकीकरण, आर्थिक समस्या आणि बाजारपेठेत स्थान मिळवणे अशा अनेक समस्यांमुळे त्यांची परिस्थिती हलाखीची होत आहे. या समस्यांवर उपाय म्हणून भारत सरकारने “प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना” सुरू केली आहे.
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना: उद्देश आणि महत्त्व
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेचा मुख्य उद्देश पारंपरिक कारागिरांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवणे आणि त्यांचे कौशल्य आधुनिक जगाच्या गरजांनुसार विकसित करण्यास मदत करणे हा आहे. या योजनेद्वारे कारागिरांना त्यांच्या व्यवसायाचे आधुनिकीकरण करण्यासाठी आर्थिक मदत, प्रशिक्षण आणि बाजारपेठेत स्थान मिळवण्यासाठी आवश्यक सहाय्य पुरवले जाते.
या योजनेचे महत्त्व असे की ती भारतातील पारंपरिक कारागिरांना डिजिटल युगात सामील होण्यासाठी प्रोत्साहित करते. त्यांच्या कलेला आधुनिक बाजारपेठेत स्थान मिळवून देण्यासाठी आवश्यक साधने उपलब्ध करून देते आणि त्यामुळे त्यांच्या उत्पादनांना जागतिक स्तरावर ओळख मिळण्याचा मार्ग मोकळा होतो.
योजनेचे प्रमुख लाभ
1. विना तारण कर्ज सुविधा
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेअंतर्गत, पात्र कारागिरांना कोणत्याही तारणाशिवाय (विना गॅरंटी) 3 लाख रुपयांपर्यंत कर्ज उपलब्ध करून दिले जाते. या कर्जावरील व्याजदर केवळ 5% प्रति वर्ष असून, हे कर्ज दोन टप्प्यांत दिले जाते:
- पहिला टप्पा: 1 लाख रुपयांपर्यंत कर्ज, 18 महिन्यांच्या परतफेडीसह
- दुसरा टप्पा: 2 लाख रुपयांपर्यंत अतिरिक्त कर्ज, 30 महिन्यांच्या परतफेडीसह
दुसरा टप्पा प्राप्त करण्यासाठी, कारागिराने पहिल्या टप्प्यातील कर्जाची परतफेड वेळेवर केली असणे आवश्यक आहे. या कर्जाचा वापर त्यांच्या व्यवसायाचे आधुनिकीकरण करण्यासाठी, नवीन उपकरणे खरेदी करण्यासाठी किंवा व्यवसाय विस्तारासाठी करता येतो.
2. कौशल्य प्रशिक्षण सुविधा
या योजनेअंतर्गत कारागिरांना त्यांच्या कौशल्याचे उन्नयन करण्यासाठी प्रशिक्षण दिले जाते. प्रशिक्षण काळात त्यांना दैनिक 500 रुपयांचे भत्ते दिले जातात. हे प्रशिक्षण 15 दिवसांचे असते, ज्यामध्ये त्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर, डिजिटल मार्केटिंग, उत्पादन क्षमता वाढवणे आणि उत्पादनाची गुणवत्ता सुधारणे यासंबंधी मार्गदर्शन दिले जाते.
3. टूलकिट प्रोत्साहन
प्रशिक्षण पूर्ण केल्यानंतर कारागिरांना त्यांच्या व्यवसायासाठी आवश्यक असलेल्या आधुनिक साधनांचा संच (टूलकिट) देण्यात येतो. या टूलकिटची बाजार किंमत सुमारे 15,000 रुपये आहे. ही टूलकिट त्यांच्या कामाची गुणवत्ता आणि उत्पादकता वाढवण्यास मदत करते.
4. डिजिटल व्यवहार प्रोत्साहन
कारागिरांना डिजिटल पेमेंट स्वीकारण्यास प्रोत्साहित करण्यासाठी, या योजनेअंतर्गत प्रत्येक डिजिटल व्यवहारावर 1 रुपयाचे प्रोत्साहन दिले जाते. यामुळे त्यांना डिजिटल अर्थव्यवस्थेचा भाग होण्यास मदत होते आणि त्यांचा व्यवसाय अधिक पारदर्शक बनतो.
5. बाजारपेठ विकास सहाय्य
या योजनेअंतर्गत कारागिरांच्या उत्पादनांना बाजारपेठेत चांगले स्थान मिळावे यासाठी ब्रँडिंग, पॅकेजिंग आणि मार्केटिंग सहाय्य दिले जाते. त्यांना ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्मवर त्यांचे उत्पादन विक्रीसाठी ठेवण्यास मदत केली जाते आणि विविध प्रदर्शनांमध्ये सहभागी होण्याची संधी दिली जाते.
पात्रता
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेचा लाभ घेण्यासाठी खालील पात्रता निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- वयोमर्यादा: अर्जदाराचे वय किमान 18 वर्षे असणे आवश्यक आहे.
- स्वयं-नियोजित असणे: अर्जदार स्वतः कारागिरी करत असावा, त्याने इतरांना कामावर ठेवलेले नसावे.
- इतर कर्ज: अर्जदाराने इतर कोणतेही कर्ज घेतलेले असल्यास, ते पूर्णपणे परतफेड केलेले असावे.
- सरकारी नोकरी नसणे: अर्जदार सरकारी नोकरीत नसावा.
- कुटुंबातील एकच व्यक्ती: एका कुटुंबातून केवळ एकाच व्यक्तीला या योजनेचा लाभ घेता येतो.
पात्र व्यवसाय
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेअंतर्गत 18 पारंपरिक व्यवसायांना समाविष्ट करण्यात आले आहे:
- सुतार (कापड़)
- बोट बांधणारा
- शस्त्र निर्माता
- लोहार
- हातोडा आणि टूलकिट उत्पादक
- कुलूप बनवणारा
- मूर्तिकार
- दगड फोडणारा
- सोनार
- कुंभार
- बूट बनवणारा
- गवंडी
- झाडू बनवणारा
- खेळणी बनवणारा
- कारागीर
- फुलांचे हार बनवणारा
- लॉंड्री वाला
- कपडे शिवणारा/मासे पकडणारा
अर्ज प्रक्रिया
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:
1. ऑनलाइन अर्ज
अर्जदाराला प्रथम अधिकृत वेबसाइट pmvishwakarma.gov.in वर जाऊन अर्ज करावा लागतो. अर्जदार जवळच्या सीएससी (कॉमन सर्व्हिस सेंटर) मध्ये जाऊनही अर्ज करू शकतो.
2. पडताळणी प्रक्रिया
अर्ज केल्यानंतर त्याची तीन टप्प्यांत पडताळणी केली जाते:
- ग्राम पंचायत स्तरावर: अर्जदाराची प्राथमिक पडताळणी
- जिल्हा अंमलबजावणी समिती: अर्जाचा आढावा आणि मूल्यांकन
- स्क्रीनिंग कमिटी: अंतिम मान्यता आणि मंजुरी
3. ओळखपत्र जारी
पडताळणी प्रक्रिया यशस्वीरित्या पूर्ण झाल्यानंतर, अर्जदाराला प्रधानमंत्री विश्वकर्मा डिजिटल आयडी आणि प्रमाणपत्र दिले जाते. या आयडीच्या आधारावर ते योजनेचे विविध लाभ घेऊ शकतात.
आवश्यक कागदपत्रे
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजनेसाठी अर्ज करताना खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
- आधार कार्ड
- पॅन कार्ड
- सक्रिय मोबाईल नंबर
- बँक खात्याचे तपशील
- पासपोर्ट आकाराचा फोटो
- जन्म प्रमाणपत्र
- जातीचे प्रमाणपत्र (आवश्यकता असल्यास)
- व्यवसायाचा पुरावा
अर्ज करण्याच्या पायऱ्या
1: वेबसाइटला भेट
अधिकृत वेबसाइट pmvishwakarma.gov.in वर जा आणि मुख्य पृष्ठावरील “Apply Now” या पर्यायावर क्लिक करा.
2: आधार प्रमाणीकरण
अर्ज प्रक्रिया सुरू करण्यासाठी, आधार कार्डद्वारे प्रमाणीकरण करावे लागते. या प्रक्रियेमध्ये, आपल्या नोंदणीकृत मोबाईल नंबरवर OTP पाठवला जातो, ज्याचा वापर करून प्रमाणीकरण पूर्ण करावे लागते.
Also Read:
पीएम आवास योजनेच्या हप्त्याची तारीख जाहीर, मोबाईल वर पहा लिस्ट PM Awas Yojana installment
3: अर्ज फॉर्म भरणे
आधार प्रमाणीकरण यशस्वी झाल्यानंतर, अर्ज फॉर्म ओपन होतो. फॉर्ममध्ये खालील माहिती भरावी लागते:
- आधार कार्डवरील नाव
- वडील किंवा पतीचे नाव
- जन्मतारीख
- लिंग
- मोबाईल नंबर
- ईमेल आयडी
- वर्तमान पत्ता
- व्यवसायाचे तपशील
- अनुभव
- शैक्षणिक पात्रता
- बँक खात्याचे तपशील
पायरी 4: फॉर्म सबमिट करणे
संपूर्ण माहिती भरल्यानंतर, “Submit” पर्यायावर क्लिक करा. अर्ज यशस्वीरित्या सबमिट झाल्यानंतर एक अर्ज क्रमांक मिळेल, जो पुढील संदर्भासाठी जतन करावा.
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा योजना ही भारतातील पारंपरिक कारागिरांना सशक्त बनवण्याच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. कमी व्याजदरावर कर्ज, प्रशिक्षण, टूलकिट आणि बाजारपेठ प्रोत्साहन यांसारख्या लाभांमुळे कारागिरांना त्यांच्या व्यवसायाचे आधुनिकीकरण करण्यास आणि जागतिक बाजारपेठेत स्थान मिळवण्यास मदत होते.
पात्र कारागिरांनी या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी त्वरित अर्ज करावा आणि आपल्या पारंपरिक कौशल्याचे आधुनिकीकरण करून आपल्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा आणावी. या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे जमा करून, नमूद केलेल्या प्रक्रियेचे काटेकोर पालन करून, अर्ज करण्याची शिफारस केली जाते.