prices of edible oils सध्याच्या काळात सर्वसामान्य भारतीय नागरिकांसमोर एक मोठे आर्थिक आव्हान उभे ठाकले आहे – वाढत्या खाद्यतेल किंमती. स्वयंपाकघरातील अत्यावश्यक घटक असलेल्या खाद्यतेलांच्या किंमतींमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे, ज्यामुळे सर्वसामान्य कुटुंबांच्या आर्थिक गणितावर परिणाम होत आहे. या लेखात आपण वाढत्या तेल किंमतींची कारणे, त्याचे परिणाम आणि भविष्यातील संभाव्य दिशा यांचा आढावा घेणार आहोत.
सध्याच्या खाद्यतेल किंमती
आजच्या बाजारपेठेत विविध प्रकारच्या तेलांच्या किंमतींमध्ये लक्षणीय वाढ दिसून येत आहे:
- पाम तेल: सध्या १ लिटर पाम तेल ₹१७० ते ₹१८० दरम्यान विकले जात आहे. पाम तेलाच्या बाजारभावात १.६१% ची वाढ होऊन आता त्याची एकूण किंमत ₹४,७४४ झाली आहे.
- सोयाबीन तेल: हे ₹१६० ते ₹१७० प्रति लिटर या दरम्यान उपलब्ध आहे. पूर्वी ₹१२८ प्रति किलो असलेल्या किंमतीत वाढ होऊन आता ते ₹१३५ प्रति किलो झाले आहे.
- सूर्यफूल तेल: याची किंमत ₹१७५ ते ₹१८५ प्रति लिटर आहे. सूर्यफूल तेलात ₹५ ची वाढ होऊन ते ₹१५८ प्रति किलो झाले आहे.
- मोहरी तेल: मोहरी तेलाच्या किंमतीत ₹३ ची वाढ झाली असून आता त्याची किंमत ₹१६६ प्रति किलो झाली आहे.
खाद्यतेल किंमतवाढीची प्रमुख कारणे
१. आयात करांमध्ये वाढ
खाद्यतेल किंमतवाढीमागचे सर्वात मोठे कारण म्हणजे सरकारने आयात करांमध्ये केलेली भरमसाठ वाढ. पूर्वी पाम, सोयाबीन आणि सूर्यफूल या कच्च्या तेलांवर ५.५% एवढा कर आकारला जात होता, जो आता थेट २७.५% पर्यंत वाढवण्यात आला आहे. याचबरोबर रिफाइंड (शुद्ध केलेल्या) तेलांवरील करही १३.७% वरून ३५.७% पर्यंत वाढवण्यात आला आहे. या करवाढीचा थेट परिणाम म्हणून देशात तेलाच्या किमती आकाशाला भिडल्या आहेत.
२. आयातीत घट
नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी २०२४-२५ या कालावधीत भारताच्या पाम तेल आयातीत ३४% ची घट नोंदवली गेली आहे. पूर्वी भारत ३.०३ मिलियन टन पाम तेल आयात करत होता, परंतु आता ही आयात केवळ १.९९ मिलियन टन एवढीच राहिली आहे. आयातीतील ही घट देखील बाजारातील तेल किमतवाढीचे एक महत्त्वाचे कारण ठरली आहे.
३. वाढती मागणी
भारत आणि चीनसारख्या मोठ्या लोकसंख्येच्या देशांमध्ये खाद्यतेलांची विशेषत: सोयाबीन तेलाची मागणी प्रचंड आहे. २०२५ मध्ये भारताची खाद्यतेल बाजारपेठ ३६.६२ अब्ज अमेरिकन डॉलर्स इतकी मोठी झाली आहे, जी जगातील सर्वात मोठी मानली जाते. वाढत्या लोकसंख्येसोबतच खाद्यतेलांचा वापर देखील वाढत आहे, ज्यामुळे मागणी-पुरवठा संतुलनावर परिणाम होत आहे.
४. परावलंबित्व
भारताला आवश्यक असलेल्या खाद्यतेलांपैकी ६०% तेल परदेशातून आयात करावे लागते. देशांतर्गत उत्पादन अपुरे पडत असल्याने, आंतरराष्ट्रीय बाजारातील चढउतारांचा थेट परिणाम भारतीय ग्राहकांवर होतो. स्थानिक उत्पादन वाढवण्याचे प्रयत्न सुरू असले तरी, सध्याचे उत्पादन ३९.२ मिलियन टन एवढेच आहे.
खाद्यतेल किंमतवाढीचे परिणाम
१. घरगुती अर्थव्यवस्थेवर परिणाम
खाद्यतेलांच्या किंमतीत झालेली वाढ थेट सर्वसामान्य कुटुंबांच्या दैनंदिन खर्चावर परिणाम करत आहे. स्वयंपाकघरातील या अत्यावश्यक घटकाच्या किंमतीत झालेली वाढ, विशेषत: मध्यम आणि निम्न उत्पन्न गटातील कुटुंबांना जास्त भासत आहे. अनेक कुटुंब आता कमी महागड्या पर्यायांकडे वळत आहेत.
२. खाद्यपदार्थांच्या किंमतीत वाढ
खाद्यतेल हा बऱ्याच प्रक्रिया केलेल्या अन्नपदार्थांचा एक महत्त्वाचा घटक आहे. त्यामुळे तेलाच्या किंमतीत होणारी वाढ थेट अन्य खाद्यपदार्थांच्या किंमतीवर परिणाम करते. हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स आणि फास्ट फूड चेन्स यांनी देखील त्यांच्या मेनू किंमतीत वाढ केली आहे.
३. भाववाढीचा दबाव
खाद्यतेलाच्या किंमतीतील वाढ ही देशातील सामान्य भाववाढीला चालना देणारा एक महत्त्वाचा घटक ठरत आहे. उच्च खाद्यतेल किमती हा महागाई निर्देशांकातील महत्त्वाचा योगदान देणारा घटक आहे, ज्यामुळे सरकारला आर्थिक धोरणे आखताना अतिरिक्त आव्हानांना सामोरे जावे लागत आहे.
१. स्वदेशी उत्पादन वाढवण्याचे प्रयत्न
सध्या भारतात ३९.२ मिलियन टन तेलबियांचे उत्पादन होत असले तरी, पुढील काही वर्षांत हे उत्पादन ६९.७ मिलियन टनपर्यंत वाढवण्याचे लक्ष्य ठेवण्यात आले आहे. यासाठी सरकारकडून तेलबिया पिकांचे क्षेत्र वाढवण्यासाठी विविध योजना राबवल्या जात आहेत.
२. पर्यायी स्रोतांचा विकास
वाढत्या तेल किंमतींचा सामना करण्यासाठी, शास्त्रज्ञ आणि संशोधक नवीन तेलबिया पिके विकसित करण्यावर भर देत आहेत. जास्त उत्पादन देणाऱ्या सुधारित जाती आणि कमी पाण्यात जास्त उत्पादन देणाऱ्या पिकांचा विकास हा यावरील एक उपाय असू शकतो.
३. आयात धोरणात बदल
सरकारकडून खाद्यतेल आयातीवरील करांचे पुनर्मूल्यांकन केले जाण्याची शक्यता आहे. अन्न सुरक्षेचा विचार करता, आयात शुल्कात काही प्रमाणात कपात करून किंमती नियंत्रित करण्याचा प्रयत्न केला जाऊ शकतो.
Also Read:
पीएम कुसुम सोलर योजनेच्या नवीन याद्या जाहीर आत्ताच चेक करा खाते New lists of PM Kusum Solar
खाद्यतेलांच्या वाढत्या किंमती हा भारतीय अर्थव्यवस्थेसमोरील एक गंभीर मुद्दा बनला आहे. आयात करांमध्ये झालेली वाढ, आयातीतील घट आणि वाढती मागणी यांमुळे तेलाच्या किंमतीवर दबाव वाढत आहे. भारत जगातील सर्वात मोठी खाद्यतेल बाजारपेठ असल्याने, येथील किंमतीतील बदलांचे जागतिक परिणाम देखील दिसून येतात.
स्वदेशी उत्पादन वाढवणे, पर्यायी स्रोत विकसित करणे आणि आयात धोरणात योग्य बदल करणे हे या समस्येवरील काही संभाव्य उपाय आहेत. खाद्यतेलांची ६०% आयात करावी लागणाऱ्या भारतासाठी, स्वयंपूर्णता गाठणे हे एक दीर्घकालीन आव्हान असले तरी, योग्य धोरणांच्या अंमलबजावणीतून हे लक्ष्य साध्य करणे शक्य आहे.
भविष्यात खाद्यतेल बाजारपेठेच्या वाढीचा अंदाज लक्षात घेता, या क्षेत्रात स्थिरता आणण्यासाठी सर्व स्तरांवर समन्वित प्रयत्नांची आवश्यकता आहे. शेतकरी, उद्योग आणि सरकार यांनी एकत्रित येऊन खाद्यतेल उत्पादन क्षेत्रात क्रांती घडवून आणण्याची गरज आहे, जेणेकरून सर्वसामान्य नागरिकांना परवडणाऱ्या किंमतीत गुणवत्तापूर्ण खाद्यतेल उपलब्ध होऊ शकेल.
