PM Kisan Yojana deadline भारतीय शेतकऱ्यांच्या आर्थिक सक्षमीकरणासाठी केंद्र सरकारने फेब्रुवारी २०१९ मध्ये प्रधानमंत्री किसान सन्मान निधी (पीएम-किसान) योजना सुरू केली. या महत्त्वाकांक्षी योजनेअंतर्गत देशातील लहान आणि सीमांत शेतकऱ्यांना दरवर्षी ६,००० रुपयांचे अनुदान तीन समान हप्त्यांमध्ये थेट त्यांच्या बँक खात्यात हस्तांतरित केले जाते. या योजनेचा उद्देश शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत देणे आणि त्यांचे उत्पन्न वाढविणे हा आहे.
परंतु गेल्या काही काळात अनेक शेतकऱ्यांना या योजनेचा लाभ मिळण्यात अडचणी येत असल्याच्या तक्रारी वाढल्या आहेत. अनेक शेतकऱ्यांचे हप्ते थांबले आहेत किंवा त्यांना योजनेचा लाभ मिळत नाही. या लेखात आपण प्रधानमंत्री किसान सन्मान निधी योजनेची माहिती, हप्ते थांबण्यामागील कारणे आणि त्यावरील उपाय यांविषयी सविस्तर जाणून घेणार आहोत.
प्रधानमंत्री किसान सन्मान निधी योजना: उद्दिष्टे आणि लाभार्थी
प्रधानमंत्री किसान सन्मान निधी योजना ही देशातील शेतकऱ्यांसाठी केंद्र सरकारची एक महत्त्वाची योजना आहे. या योजनेची प्रमुख उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे आहेत:
- आर्थिक सहाय्य: शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत देऊन त्यांचे उत्पन्न वाढविणे.
- शेती खर्च भागविणे: शेतीसाठी आवश्यक असलेल्या निविष्ठा (बियाणे, खते, कीटकनाशके इ.) खरेदीसाठी आर्थिक मदत करणे.
- कर्जबाजारीपणा कमी करणे: शेतकऱ्यांचा कर्जबाजारीपणा कमी करून त्यांचे जीवनमान सुधारणे.
- आर्थिक समावेशन: शेतकऱ्यांचे बँकिंग प्रणालीत समावेशन करणे आणि त्यांना औपचारिक आर्थिक व्यवस्थेत आणणे.
सुरुवातीला ही योजना केवळ २ हेक्टरपर्यंत शेतजमीन असलेल्या लहान आणि सीमांत शेतकऱ्यांसाठी होती. परंतु नंतर त्याचा विस्तार करून सर्व शेतकऱ्यांना या योजनेचा लाभ देण्यात आला. तथापि, उच्च उत्पन्न गट, सरकारी नोकरी असलेले, आयकरदाते आणि निवृत्तिवेतनधारक शेतकरी या योजनेसाठी अपात्र आहेत.
योजनेचे लाभ आणि वितरण प्रक्रिया
प्रधानमंत्री किसान सन्मान निधी योजनेअंतर्गत लाभार्थी शेतकऱ्यांना दरवर्षी ६,००० रुपयांचे अनुदान दिले जाते. ही रक्कम तीन समान हप्त्यांमध्ये म्हणजेच प्रत्येकी २,००० रुपये वर्षातून तीन वेळा (एप्रिल-जुलै, ऑगस्ट-नोव्हेंबर आणि डिसेंबर-मार्च) थेट लाभार्थ्यांच्या बँक खात्यात हस्तांतरित केली जाते.
अनुदान वितरणाची प्रक्रिया पुढीलप्रमाणे आहे:
- नोंदणी: शेतकऱ्यांना प्रथम PM-Kisan पोर्टलवर किंवा नजीकच्या कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) मध्ये नोंदणी करावी लागते.
- पडताळणी: नोंदणी झाल्यानंतर, राज्य सरकारच्या कृषी विभागाकडून शेतकऱ्यांची माहिती आणि कागदपत्रांची पडताळणी केली जाते.
- मंजुरी: पडताळणी पूर्ण झाल्यानंतर, पात्र शेतकऱ्यांचा समावेश लाभार्थी यादीत केला जातो.
- हप्ते वितरण: मंजुरी मिळाल्यानंतर, योग्य वेळी हप्ते थेट लाभ हस्तांतरण (DBT) पद्धतीने शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात जमा केले जातात.
पीएम-किसान हप्ते थांबण्याची कारणे
अनेक शेतकऱ्यांना पीएम-किसान योजनेचे हप्ते विविध कारणांमुळे मिळत नाहीत. हप्ते थांबण्यामागील प्रमुख कारणे पुढीलप्रमाणे आहेत:
1. जमिनीचे प्रमाणिकरण पूर्ण नसणे
अनेक शेतकऱ्यांची जमीन महसूल विभागाच्या नोंदींमध्ये प्रमाणित केलेली नसते, ज्यामुळे त्यांचे हप्ते थांबतात. जमिनीचे प्रमाणिकरण म्हणजे ‘लँड सिडिंग’ ही जमिनीच्या मालकीहक्काच्या डिजिटल नोंदींचा महत्त्वाचा भाग आहे. जेव्हा जमिनीचे डिजिटल रेकॉर्ड महसूल विभागाच्या नोंदींशी जुळत नसतील, तेव्हा अशा विसंगती पीएम-किसान हप्ते थांबण्यास कारणीभूत ठरू शकतात.
2. ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण न करणे
पीएम-किसान योजनेच्या लाभासाठी ई-केवायसी (e-KYC) पूर्ण करणे अत्यावश्यक आहे. अनेक शेतकरी ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करत नाहीत किंवा त्यात त्रुटी असतात, त्यामुळे त्यांचे हप्ते थांबतात. ई-केवायसी म्हणजे आधार कार्डशी जोडलेली डिजिटल ओळख पडताळणी प्रक्रिया, जी बायोमेट्रिक सत्यापन किंवा ओटीपी (वन टाईम पासवर्ड) वापरून केली जाते.
3. बँक खाते आणि आधार लिंक नसणे
पीएम-किसान योजनेचे हप्ते थेट लाभ हस्तांतरण (DBT) पद्धतीने शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात जमा केले जातात. जर शेतकऱ्याचे बँक खाते आधार कार्डशी लिंक केलेले नसेल, तर DBT प्रक्रिया अयशस्वी होते आणि हप्ते मिळत नाहीत. अनेक शेतकरी आपले बँक खाते आधारशी लिंक करण्याकडे दुर्लक्ष करतात किंवा त्यात त्रुटी असतात.
4. बँक खात्याशी संबंधित इतर समस्या
अनेकदा बँक खात्याशी संबंधित विविध समस्या हप्ते थांबण्यास कारणीभूत ठरतात. उदाहरणार्थ:
- बँक खाते बंद झाल्यास
- बँक खात्याचे स्वरूप बदलल्यास (उदा. बचत खाते ते चालू खाते)
- बँक खाते दुसऱ्या व्यक्तीच्या आधारशी लिंक असल्यास
- बँक खाते DBT प्रक्रियेसाठी सक्षम नसल्यास
- बँक खात्याचा IFSC कोड चुकीचा असल्यास
- बँक खात्याची माहिती अयोग्य असल्यास
5. आधार माहितीतील बदल अपडेट न करणे
नोंदणीनंतर जर शेतकऱ्याने आधार कार्डमध्ये कोणतीही दुरुस्ती केली असेल (जसे की नाव, पत्ता, मोबाईल नंबर इ.), तर त्या दुरुस्त्या पीएम-किसान पोर्टलवर अपडेट न केल्यास विसंगती निर्माण होऊ शकते आणि हप्ते थांबू शकतात. आधार आणि पीएम-किसान पोर्टलवरील माहिती जुळणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
6. आयकर भरणाऱ्यांची अपात्रता
पीएम-किसान योजना ही लहान आणि सीमांत शेतकऱ्यांसाठी आहे. जर एखादा शेतकरी आयकर भरत असेल, तर तो या योजनेसाठी अपात्र ठरतो. नोंदणीनंतर जर शेतकरी आयकर भरू लागला, तर त्याला योजनेचा लाभ मिळणे थांबते. अनेक शेतकरी त्यांच्या आयकर स्थितीतील बदल पोर्टलवर अपडेट करत नाहीत, ज्यामुळे विसंगती निर्माण होते.
7. योजना स्वेच्छेने सोडल्यास
शेतकऱ्याने स्वेच्छेने योजनेचा लाभ घेणे थांबवले असेल (उदा. आर्थिक स्थिती सुधारल्यास), तर त्याला पुन्हा योजनेचा लाभ मिळत नाही. काही शेतकरी त्यांची परिस्थिती सुधारल्यानंतर योजनेचा लाभ स्वेच्छेने सोडतात, परंतु नंतर पुन्हा लाभ मिळवण्याचा प्रयत्न करतात, जे शक्य नसते.
8. अर्ज अपात्र (Inactive) होणे
विविध कारणांमुळे शेतकऱ्याचा अर्ज ‘इनऍक्टिव्ह’ किंवा अपात्र ठरू शकतो. उदाहरणार्थ:
- कागदपत्रांमध्ये त्रुटी असल्यास
- चुकीची माहिती दिल्यास
- नियमित पडताळणी प्रक्रियेत अनुत्तीर्ण झाल्यास
- तांत्रिक अडचणींमुळे
9. मृत्यू व जमिनीच्या विक्रीसंबंधी बदल
शेतकऱ्याचा मृत्यू झाल्यास किंवा त्याने जमीन विकल्यास योजनेचा लाभ आपोआप थांबतो. जर मृत्यू किंवा जमिनीच्या विक्रीची माहिती पोर्टलवर अपडेट केली नसेल, तर विसंगती निर्माण होते. जमिनीच्या मालकीत बदल झाल्यास (उदा. वारसा, विक्री, भेट इ.), त्याची नोंद वेळेवर न झाल्यास हप्ते थांबू शकतात.
10. बँक व्यवहार अपयश (Transaction Failure)
काही वेळा तांत्रिक अडचणींमुळे बँक व्यवहार अयशस्वी होतो. विविध तांत्रिक कारणांमुळे, जसे की सर्व्हर डाऊन, नेटवर्क समस्या, सिस्टम अपडेट इ., पैसे शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा होत नाहीत.
पीएम-किसान हप्ते पुन्हा सुरू करण्यासाठी उपाय
पीएम-किसान योजनेचे हप्ते थांबले असल्यास, खालील उपाय करून त्यांना पुन्हा सुरू करता येऊ शकते:
Also Read:
बांधकाम कामगारांच्या मुलांना मिळणार 25,000 हजार रुपये, शिष्यवृत्ती Children of construction
1. जमिनीचे प्रमाणिकरण पूर्ण करा
शेतकऱ्यांनी महसूल कार्यालयाशी संपर्क साधून जमिनीच्या प्रमाणिकरणाची (लँड सिडिंग) प्रक्रिया तातडीने पूर्ण करावी. तहसीलदार कार्यालयात जाऊन आवश्यक कागदपत्रे सादर करावीत आणि जमिनीच्या रेकॉर्डमधील विसंगती दूर कराव्यात.
उदाहरणार्थ, जमिनीच्या ७/१२ उताऱ्यावरील नाव आणि पीएम-किसान पोर्टलवरील नाव यांच्यात विसंगती असू शकते. अशा प्रकरणी, महसूल विभागाकडून दुरुस्ती करून घ्यावी.
2. ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करा
शेतकऱ्यांनी ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करावी. त्यासाठी पुढील पर्याय उपलब्ध आहेत:
- स्वतः पीएम-किसान पोर्टल (www.pmkisan.gov.in) वर जाऊन ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करावी.
- जवळच्या कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) मध्ये जाऊन ई-केवायसी पूर्ण करावी.
- गावातील कृषी सहाय्यकाच्या मदतीने ई-केवायसी पूर्ण करावी.
ई-केवायसी प्रक्रिया बायोमेट्रिक सत्यापन (अंगठ्याचा ठसा) किंवा आधारशी लिंक केलेल्या मोबाईल नंबरवर प्राप्त होणाऱ्या ओटीपीद्वारे पूर्ण करता येते.
3. बँक खाते आधारशी लिंक करा
शेतकऱ्यांनी खालील पद्धतीने आपले बँक खाते आधारशी लिंक करावे:
- बँकेत जाऊन आधार लिंकिंग फॉर्म भरावा.
- ऑनलाइन बँकिंग द्वारे आधार लिंकिंग प्रक्रिया पूर्ण करावी.
- बँकेच्या मोबाईल अॅपद्वारे आधार लिंकिंग प्रक्रिया पूर्ण करावी.
जर बँक खाते DBT साठी सक्षम नसेल, तर जवळच्या पोस्ट ऑफिसमध्ये DBT सक्षम खाते उघडावे.
4. बँक खात्याशी संबंधित समस्या सोडवा
बँक खात्याशी संबंधित समस्या असल्यास, खालील उपाय करावेत:
- बंद झालेले खाते पुन्हा सुरू करण्यासाठी बँकेत जावे.
- खात्याच्या स्वरूपात बदल झाल्यास, बँकेला नवीन स्वरूपाची माहिती द्यावी.
- IFSC कोड चुकीचा असल्यास, योग्य IFSC कोड अपडेट करावा.
- खात्याची इतर माहिती अयोग्य असल्यास, ती दुरुस्त करावी.
बँक खात्याच्या स्थितीची नियमित तपासणी करणे आणि कोणतेही बदल झाल्यास पीएम-किसान पोर्टलवर अपडेट करणे महत्त्वाचे आहे.
5. आधार माहिती अपडेट करा
आधार कार्डमध्ये कोणतेही बदल झाल्यास, खालील पद्धतीने ते अपडेट करावेत:
- नजीकच्या आधार सेवा केंद्रात जावे आणि आवश्यक बदल करवून घ्यावे.
- बदल झाल्यानंतर, त्याची माहिती पीएम-किसान पोर्टलवर अपडेट करावी.
विशेषत: नाव, पत्ता, मोबाईल नंबर यांमध्ये बदल झाल्यास तातडीने अपडेट करणे आवश्यक आहे.
6. आयकर स्थिती तपासा
शेतकऱ्यांनी आपली आयकर स्थिती तपासावी. जर त्यांना योजनेचा लाभ मिळत नसेल आणि ते आयकरदाते असतील, तर त्यांना योजनेसाठी अपात्र ठरवले जाऊ शकते. अशा प्रकरणी, शेतकऱ्यांनी आयकर विभागाकडून आयकरदाता नसल्याचे प्रमाणपत्र घ्यावे आणि त्यासह अर्ज करावा.
7. अर्ज अपात्र (Inactive) झाल्यास पुन्हा सक्रिय करा
अर्ज अपात्र किंवा इनॅक्टिव्ह झाल्यास, शेतकऱ्यांनी योग्य कागदपत्रांसह तालुका कृषी अधिकारी कार्यालयात जावे आणि अपात्रता रद्द करण्यासाठी अर्ज करावा. त्यांनी कागदपत्रांमधील त्रुटी दूर कराव्यात आणि योग्य माहिती सादर करावी.
8. मृत्यू व जमिनीच्या विक्रीसंबंधी बदल अपडेट करा
शेतकऱ्याचा मृत्यू झाल्यास, त्याचे वारस वारसा हक्काच्या कागदपत्रांसह अर्ज करू शकतात. जमिनीच्या मालकीत बदल झाल्यास, नवीन मालकाने आपल्या नावावर जमीन झाल्याचे पुरावे सादर करून नव्याने अर्ज करावा.
9. बँक व्यवहार अपयश दूर करा
बँक व्यवहार अयशस्वी झाल्यास, शेतकऱ्यांनी बँकेत जाऊन व्यवहाराची स्थिती तपासून घ्यावी. त्यांनी बँकेकडून व्यवहार अपयशाच्या कारणांची माहिती घ्यावी आणि आवश्यक दुरुस्त्या कराव्यात.
योजनेची स्थिती तपासण्याची प्रक्रिया
शेतकरी आपल्या योजनेची स्थिती खालील पद्धतीने तपासू शकतात:
- पीएम-किसान पोर्टलद्वारे: शेतकरी PM-Kisan पोर्टल (www.pmkisan.gov.in) वर जाऊन “Farmer Corner” मध्ये “Beneficiary Status” वर क्लिक करून आधार नंबर, बँक खाते किंवा मोबाईल नंबरद्वारे स्थिती तपासू शकतात.
- मोबाईल अॅपद्वारे: PM-Kisan मोबाईल अॅप डाउनलोड करून त्याद्वारे स्थिती तपासता येते.
- स्थानिक कृषी विभागाद्वारे: शेतकरी स्थानिक कृषी विभागात जाऊन योजनेची स्थिती तपासू शकतात.
- कॉमन सर्व्हिस सेंटरद्वारे (CSC): जवळच्या CSC मध्ये जाऊन योजनेची स्थिती तपासता येते.
प्रधानमंत्री किसान सन्मान निधी योजना ही शेतकऱ्यांसाठी एक महत्त्वाची योजना आहे, जी त्यांना आर्थिक मदत प्रदान करून त्यांचे जीवनमान सुधारण्यास मदत करते. परंतु विविध कारणांमुळे अनेक शेतकऱ्यांना योजनेचा लाभ मिळण्यात अडचणी येतात. या अडचणी दूर करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी वरील उपायांचा अवलंब करावा आणि योजनेचा पूर्ण लाभ घ्यावा.
महत्त्वाचे म्हणजे, शेतकऱ्यांनी योजनेशी संबंधित अडचणी किंवा शंका असल्यास स्थानिक कृषी विभागाशी संपर्क साधावा. गावातील कृषी सहाय्यक, कृषी पर्यवेक्षक, मंडळ कृषी अधिकारी, तालुका कृषी अधिकारी अथवा तालुका नोडल अधिकारी यांच्याकडून योग्य मार्गदर्शन आणि मदत मिळू शकते. शेतकऱ्यांनी आपली माहिती अद्ययावत ठेवून योजनेचा
