Petrol and diesel become आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत कच्च्या तेलाच्या किमतींमध्ये गेल्या काही दिवसांपासून सातत्याने वाढ होत असल्याचे दिसून येत आहे. सोमवारच्या सकाळी कच्च्या तेलाच्या दरात मोठी वाढ झाली असून, प्रमुख दोन क्रूड मार्केटमध्ये तेजी आढळून येत आहे. सध्याच्या आकडेवारीनुसार, ब्रेंट क्रूड प्रति बॅरल $88.13 तर डब्ल्यूटीआय क्रूड प्रति बॅरल $86.39 वर पोहोचले आहे. मात्र अद्याप दोन्ही प्रकारच्या क्रूडच्या किमती $90 च्या खाली आहेत, हे समाधानकारक म्हणता येईल.
कच्च्या तेलाच्या किमतींमध्ये होणारी वाढ ही अनेक कारणांमुळे होते. त्यामध्ये प्रामुख्याने आंतरराष्ट्रीय राजकारण, मागणी आणि पुरवठ्यातील असमतोल, डॉलरच्या तुलनेत रुपयाचे मूल्य, ओपेक देशांनी घेतलेले निर्णय आणि जागतिक अर्थव्यवस्थेची स्थिती यांचा समावेश होतो. सध्या मध्य-पूर्वेतील तणावपूर्ण परिस्थिती आणि ओपेक देशांनी उत्पादन कमी ठेवण्याचा निर्णय घेतल्यामुळे कच्च्या तेलाच्या किमतींवर परिणाम होत आहे.
भारतातील पेट्रोल-डिझेलची किंमत निर्धारण प्रक्रिया
भारतात पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींचे निर्धारण एक जटिल प्रक्रिया आहे. 2017 मध्ये भारत सरकारने डायनॅमिक प्राइसिंग मॉडेल सुरू केले, ज्यामुळे दररोज सकाळी 6 वाजता पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींमध्ये बदल केला जातो. 2017 पूर्वी, ही सुधारणा प्रत्येक पंधरवड्याला केली जात होती.
पेट्रोल आणि डिझेलचे दर निर्धारित करण्यासाठी अनेक घटकांचा विचार केला जातो. यामध्ये मूळ क्रूड ऑइलची किंमत, त्यावरील रिफायनिंग खर्च, आयात शुल्क, एक्साइज ड्युटी, व्हॅट, डीलर कमिशन आणि इतर करांचा समावेश होतो. विशेष म्हणजे, या सर्व घटकांमुळे भारतात पेट्रोल आणि डिझेलची किंमत ही मूळ क्रूड ऑइलच्या किमतीच्या जवळपास दुप्पट होते. त्यामुळेच आपल्याला पेट्रोल आणि डिझेल इतक्या महागात खरेदी करावे लागते.
देशातील विविध राज्यांमधील पेट्रोल-डिझेलचे दर
सध्या देशातील विविध राज्यांमध्ये पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींमध्ये मोठे फरक दिसून येत आहेत. राज्यांनुसार व्हॅट, करांचे दर आणि वाहतूक खर्च वेगवेगळे असल्याने अशी परिस्थिती निर्माण होते.
राजस्थान राज्यात नुकतीच पेट्रोल आणि डिझेलच्या दरात मोठी घट झाली आहे. येथे पेट्रोल 93 पैसे तर डिझेल 84 पैसे प्रति लिटरने स्वस्त झाले आहे. याच प्रमाणे महाराष्ट्रातही पेट्रोल 89 पैशांनी तर डिझेल 84 पैशांनी स्वस्त झाले आहे. बिहार, हरियाणा आणि जम्मू-काश्मीर या राज्यांमध्येही पेट्रोल-डिझेलच्या किमतींमध्ये घट झाल्याचे दिसून येत आहे.
तर दुसरीकडे, उत्तर प्रदेश राज्यात पेट्रोल आणि डिझेल 27 पैशांनी महाग झाले आहे. अशाप्रकारे, भारतातील विविध राज्यांमध्ये पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींमध्ये मोठा फरक दिसून येत आहे.
महानगरांमधील पेट्रोल-डिझेलच्या किमती
देशातील प्रमुख महानगरांमधील पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींचा विचार केल्यास, दिल्लीमध्ये पेट्रोल ९६.७२ रुपये तर डिझेल ८९.६२ रुपये प्रति लिटर आहे. मुंबईमध्ये, पेट्रोल १०६.३१ रुपये तर डिझेल ९४.२७ रुपये प्रति लिटर आहे. कोलकातामध्ये, पेट्रोल १०६.०३ रुपये तर डिझेल ९२.७६ रुपये प्रति लिटर आहे. चेन्नईमध्ये, पेट्रोल १०२.४७ रुपये तर डिझेल ९४.३४ रुपये प्रति लिटर आहे.
इतर शहरांचा विचार केल्यास, नोएडा शहरात पेट्रोल 97 रुपये तर डिझेल 90.14 रुपये प्रति लिटर आहे. गाझियाबादमध्ये पेट्रोल 96.58 रुपये आणि डिझेल 89.75 रुपये प्रति लिटर आहे. लखनऊमध्ये, पेट्रोल 96.57 रुपये तर डिझेल 89.76 रुपये प्रति लिटर आहे. पाटणामध्ये, पेट्रोल 107.24 रुपये तर डिझेल 94.04 रुपये प्रति लिटर आहे. पोर्ट ब्लेअरमध्ये, पेट्रोल 84.10 रुपये तर डिझेल 79.74 रुपये प्रति लिटर आहे.
पेट्रोल-डिझेलच्या किमतींचा सामान्य जनतेवर प्रभाव
पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींमध्ये होणारी वाढ सामान्य नागरिकांवर मोठा आर्थिक भार टाकते. वाहतूक खर्चात वाढ होऊन, दैनंदिन जीवनावश्यक वस्तूंच्या किमतींवरही त्याचा परिणाम होतो. शेतकरी वर्ग, वाहतूक व्यावसायिक आणि सामान्य कामगार यांच्या उत्पन्नावर त्याचा नकारात्मक परिणाम होतो. त्यामुळे, पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींमध्ये होणारी वाढ ही केवळ वाहन चालकांपुरतीच मर्यादित नसून, संपूर्ण अर्थव्यवस्थेवर त्याचा परिणाम होतो.
जागतिक स्तरावर कच्च्या तेलाच्या किमतींमध्ये होणारी वाढ ही चिंतेचा विषय आहे. मात्र, भारत सरकार आणि तेल कंपन्यांकडून विविध उपाययोजना राबवल्या जात आहेत. यामध्ये पेट्रोलियम पदार्थांवरील करांचे पुनरावलोकन, इथेनॉल मिश्रित पेट्रोलचा वापर, सौर ऊर्जा आणि इलेक्ट्रिक वाहनांचा प्रसार या गोष्टींचा समावेश आहे.
भारत सरकारने 2030 पर्यंत पेट्रोलियम आयातीवरील अवलंबित्व 50% पर्यंत कमी करण्याचे लक्ष्य ठेवले आहे. यासाठी, स्वच्छ ऊर्जा, इलेक्ट्रिक वाहने, सार्वजनिक वाहतूक सुविधांमध्ये सुधारणा आणि नवीन तंत्रज्ञानाचा विकास या गोष्टींवर भर दिला जात आहे. परंतु, या उपाययोजनांना काही काळ लागणार आहे आणि त्यामुळे सध्या तरी पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींवर नियंत्रण ठेवणे हे मोठे आव्हान आहे.
Also Read:
सोन्याच्या चांदीच्या दरात मोठी घसरण पहा २२ आणि २४ कॅरेट सोन्याचे दर drop in gold and silver
सामान्य नागरिकांना काय करावे?
सामान्य नागरिकांनी इंधन बचतीसाठी काही उपाय केले पाहिजेत. यामध्ये सार्वजनिक वाहतूक सेवांचा वापर, कार पूलिंग, इंधन-कार्यक्षम वाहनांचा वापर, इलेक्ट्रिक वाहनांकडे प्रवास आणि शक्य असल्यास सायकलचा वापर या गोष्टींचा समावेश होतो. त्याचबरोबर, वाहन नियमित तपासणी आणि देखभाल याद्वारे इंधनाचा अधिकतम वापर करता येऊ शकतो.
आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील कच्च्या तेलाच्या किमतींतील वाढ ही भारतासारख्या विकसनशील देशांसाठी एक मोठी आर्थिक चिंता आहे. भारतात 80% पेक्षा अधिक कच्चे तेल आयात केले जाते आणि त्यामुळे आंतरराष्ट्रीय दरातील वाढीचा थेट परिणाम भारतातील पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींवर होतो. यावर मात करण्यासाठी, दीर्घकालीन धोरण आणि पर्यायी ऊर्जा स्त्रोतांकडे वळणे गरजेचे आहे.
त्याचबरोबर, नागरिकांनी देखील आपल्या स्तरावर इंधन बचतीसाठी प्रयत्न केले पाहिजेत. पेट्रोल आणि डिझेलचा वापर कमी करून, पर्यावरणाचे संरक्षण आणि आर्थिक बचत दोन्ही साध्य करता येऊ शकतात. अंतिम विश्लेषणात, पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी सरकार, तेल कंपन्या आणि नागरिक यांच्यात सुसंवाद आणि सहकार्य असणे आवश्यक आहे.
