Monsoon blast भारतीय हवामान विभागाने (IMD) १५ एप्रिल २०२५ रोजी यंदाच्या मान्सूनबाबत महत्त्वपूर्ण अंदाज व्यक्त केला आहे. यानुसार, भारतात आणि विशेषतः महाराष्ट्रात यंदा सरासरीपेक्षा अधिक पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. शेतकऱ्यांसाठी ही आनंदाची बातमी आहे, कारण चांगल्या पावसाच्या अंदाजामुळे खरीप हंगामासाठी शेतकऱ्यांना सकारात्मक वातावरण मिळण्याची शक्यता आहे.
लानिनो आणि अल-निनो प्रभावापासून मुक्त मान्सून
यंदाच्या मान्सूनवर लानिनो किंवा अल-निनो यांसारख्या जागतिक हवामान घटकांचा प्रभाव पडणार नाही, असे हवामान विभागाने स्पष्ट केले आहे. हे दोन्ही घटक पावसावर मोठा परिणाम करू शकतात – विशेषतः अल-निनो हा मान्सूनला प्रतिकूल असतो तर लानिनो अनुकूल असू शकतो. परंतु यावर्षी हे दोन्ही घटक तटस्थ (न्यूट्रल) राहणार असल्याचा अंदाज आहे.
याशिवाय, हिंदी महासागरातील द्विध्रुवीय (IOD – Indian Ocean Dipole) हा घटकदेखील तटस्थ राहणार आहे. या घटकांचे तटस्थ असणे म्हणजे त्यांचा मान्सूनवर नकारात्मक प्रभाव पडणार नाही, जे निश्चितच आनंदाची बाब आहे.
उत्तर भारतातील कमी बर्फवृष्टी: चांगल्या पावसाचे लक्षण
हवामान विभागाच्या निरीक्षणांनुसार, युरोप आणि आशियातील उत्तर भागात, विशेषतः भारताच्या उत्तरेकडील हिमालयीन प्रदेशात यंदा फेब्रुवारी आणि मार्च महिन्यांत नेहमीपेक्षा कमी बर्फवृष्टी झाली आहे. बर्फाची जाडीदेखील कमी असल्याचे आढळून आले.
हवामान तज्ज्ञांच्या मते, ऐतिहासिक निरीक्षणांवरून असे दिसून आले आहे की, ज्या वर्षी हिमालयात कमी बर्फवृष्टी होते, त्या वर्षी भारतात मान्सून चांगला असतो. या निरीक्षणावरून हवामान विभागाने यंदा देशभरात चांगला पाऊस पडण्याची शक्यता वर्तवली आहे.
सामान्यापेक्षा ५% अधिक पावसाचा अंदाज
भारतीय हवामान विभागाने यंदाच्या मान्सूनचा (जून ते सप्टेंबर) एकूण अंदाज १०५% इतका दिला आहे. हवामान विज्ञानात सरासरी दीर्घकालीन पावसाच्या (LPA – Long Period Average) ९६% ते १०४% दरम्यानचा पाऊस ‘सामान्य’ मानला जातो. तर १०५% ते ११०% दरम्यानचा पाऊस ‘सामान्यापेक्षा अधिक’ या श्रेणीत मोडतो.
म्हणजेच यावर्षी सामान्यापेक्षा अधिक पावसाची शक्यता आहे, जे शेतीसाठी आणि जलसंपदेसाठी अनुकूल ठरू शकते.
विभागवार पावसाचे वितरण
देशभरातील पावसाच्या वितरणाबाबत हवामान विभागाने खालीलप्रमाणे अंदाज वर्तवला आहे:
- ३०% भौगोलिक क्षेत्रात सामान्य पाऊस पडण्याची शक्यता
- ३३% भागात सामान्यापेक्षा अधिक पाऊस पडू शकतो
- २६% भागात अतिवृष्टी होऊन पूरस्थिती निर्माण होण्याची शक्यता
- केवळ ९% भागात पावसाची कमतरता जाणवू शकते
- फक्त २% भागात दुष्काळासदृश परिस्थिती उद्भवू शकते
यावरून स्पष्ट होते की देशाच्या बहुतांश भागात (९३%) सामान्य ते अतिवृष्टी दरम्यानचा पाऊस पडण्याची शक्यता आहे. फक्त ११% भागात पावसाची तूट असू शकते, ज्यापैकी केवळ २% भागात ती गंभीर स्वरूपाची असण्याची शक्यता आहे.
महाराष्ट्रातील अंदाज: बहुतांश जिल्ह्यांत दमदार पाऊस
महाराष्ट्रासाठी यंदाचा मान्सून विशेष आनंददायी ठरू शकतो. हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, राज्यातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये नेहमीपेक्षा जास्त पाऊस पडण्याची शक्यता आहे. विशेषतः खालील जिल्ह्यांमध्ये ७५% पेक्षा अधिक शक्यता आहे की पाऊस सरासरीपेक्षा जास्त पडेल:
- पुणे
- सातारा
- सांगली
- सोलापूर
- धाराशिव (उस्मानाबाद)
- लातूर
- बीड
- छत्रपती संभाजीनगर (औरंगाबाद)
- अहिल्यानगर (नांदेड)
- सिंधुदुर्ग
- रत्नागिरी
- रायगड
- नागपूर
- अमरावती
या जिल्ह्यांमध्ये सरासरीपेक्षा दमदार पावसाची शक्यता असल्याने शेतकऱ्यांना खरीप हंगामात चांगले उत्पादन मिळण्याची आशा आहे.
उर्वरित महाराष्ट्रातही चांगला पाऊस
राज्याच्या इतर भागांतही चांगला पाऊस पडण्याची शक्यता व्यक्त करण्यात आली आहे. खालील जिल्ह्यांमध्ये साधारणतः ३५% ते ५५% शक्यता आहे की पाऊस सरासरीपेक्षा अधिक पडेल:
- मुंबई
- ठाणे
- पालघर
- नाशिक
- धुळे
- नंदुरबार
- जळगाव
- बुलढाणा
- वाशिम
- नांदेड
- वर्धा
- चंद्रपूर
- गडचिरोली
- भंडारा
- गोंदिया
या जिल्ह्यांत पाऊस सरासरीच्या आसपास किंवा त्यापेक्षा अधिक राहण्याची शक्यता आहे, जे शेतीच्या दृष्टीने फायदेशीर ठरू शकते.
महिनावार पावसाचा अंदाज लवकरच
सध्या हवामान विभागाने दिलेला अंदाज हा संपूर्ण मान्सून हंगामासाठी (जून ते सप्टेंबर) एकत्रित स्वरूपात आहे. परंतु महिनावार म्हणजेच जून, जुलै, ऑगस्ट आणि सप्टेंबर या प्रत्येक महिन्यांतील पावसाचे वितरण कसे असेल, याबाबतचा अंदाज हवामान विभाग प्रत्येक महिन्याच्या सुरुवातीस किंवा मागील महिन्याच्या अखेरीस जाहीर करत असतो.
त्यामुळे अधिक तपशीलवार माहितीसाठी आणि पावसाच्या महिनावार वितरणाबाबत पुढील अपडेट्सकडे लक्ष ठेवणे उपयुक्त ठरेल. याद्वारे शेतकऱ्यांना पेरणीसाठी आणि इतर शेती कामांसाठी योग्य नियोजन करता येईल.
आरंभिचे दिवस महत्त्वाचे
मान्सूनचे आरंभिचे दिवस खूप महत्त्वाचे असतात. सामान्यतः केरळमध्ये १ जून आसपास मान्सून दाखल होतो. त्यानंतर तो हळूहळू उत्तरेकडे सरकत जातो आणि महाराष्ट्रात साधारणतः १० जून नंतर प्रवेश करतो. मान्सूनचे आगमन वेळेवर होणे आणि पावसाचे वितरण सर्वत्र समान असणे हे पीक उत्पादनासाठी अत्यंत महत्त्वाचे असते.
शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचे
हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार यंदा चांगला पाऊस होण्याची शक्यता असली तरी शेतकऱ्यांनी काही महत्त्वाचे मुद्दे लक्षात ठेवावेत:
१. पावसाच्या अंदाजानुसार पिकांचे नियोजन करावे २. अतिवृष्टीची शक्यता असलेल्या भागांत पूरप्रतिबंधक उपाययोजना कराव्यात ३. जलसंवर्धनाच्या पद्धतींचा अवलंब करावा ४. अतिवृष्टीमुळे होणाऱ्या नुकसानीपासून संरक्षणासाठी पीक विमा घ्यावा ५. स्थानिक कृषी विभागाच्या सल्ल्यानुसार पेरणी करावी
भारतीय हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, यंदाचा मान्सून चांगला असण्याची शक्यता आहे. अल-निनो किंवा लानिनो यांसारखे जागतिक हवामान घटक तटस्थ असणार असल्याने मान्सूनवर नकारात्मक प्रभाव पडण्याची शक्यता कमी आहे. महाराष्ट्रातील बहुतांश जिल्ह्यांत सरासरीपेक्षा अधिक पाऊस पडण्याची शक्यता आहे, जे राज्यातील शेतीसाठी आणि जलसंपदेसाठी अनुकूल ठरू शकते.
तरीही, पावसाचे अचूक वितरण, त्याची कालमर्यादा आणि तीव्रता यांवर शेतीचे उत्पादन अवलंबून असते. म्हणूनच, शेतकऱ्यांनी पावसाच्या अंदाजानुसार योग्य नियोजन करणे आवश्यक आहे. हवामान विभागाच्या पुढील अपडेट्सकडे लक्ष ठेवणे उपयुक्त ठरेल.
विशेष डिस्क्लेमर
वाचकांसाठी विशेष सूचना: सदर लेखात दिलेली माहिती विविध ऑनलाइन स्त्रोतांमधून घेतलेली असून, केवळ सामान्य माहितीसाठी आहे. वाचकांनी कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी स्वतः संपूर्ण चौकशी करावी. हवामानाचा अंदाज हा नैसर्गिक घटकांवर अवलंबून असल्याने त्यात बदल होऊ शकतात. कृषी विषयक निर्णय घेण्यापूर्वी कृपया स्थानिक कृषी विभाग, हवामान केंद्र किंवा भारतीय हवामान विभागाच्या अधिकृत वेबसाइटवरून (www.imd.gov.in) अद्ययावत माहिती घ्यावी. मान्सूनची प्रत्यक्ष स्थिती भविष्यवाणीपेक्षा वेगळी असू शकते. या लेखातील माहितीच्या आधारे घेतलेल्या कोणत्याही निर्णयासाठी लेखक/प्रकाशक जबाबदार राहणार नाही.
