Meteorological Department महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी आगामी काळात हवामान बदलाची पूर्वसूचना महत्त्वपूर्ण ठरणार आहे. प्रख्यात हवामान तज्ञ डॉ. रामचंद्र साबळे यांच्या माहितीनुसार, महाराष्ट्रात हवामानात महत्त्वपूर्ण बदल होणार आहेत. विशेषतः २३ एप्रिल ते २६ एप्रिल या चार दिवसांत राज्यात विविध प्रकारचे हवामान अनुभवास येईल.
२३ एप्रिल रोजी, हवेचा दाब १००८ हेक्टापास्कल इतका नोंदवला गेला. हा दाब २४ एप्रिलपासून १००६ हेक्टापास्कलपर्यंत कमी होण्याची शक्यता आहे. या हवेच्या दाबातील बदलामुळे महाराष्ट्रातील बहुतांश भागांमध्ये ढगाळ वातावरण दिसून येईल. या काळात राज्यातील विविध भागांत हलक्या स्वरूपात पावसाची संभावना आहे. मात्र, हवामान तरीही उष्ण आणि आर्द्रतेचे प्रमाण वाढलेले असेल.
प्रादेशिक हवामान अंदाज
महाराष्ट्रातील विविध प्रदेशांमध्ये हवामानाचा अंदाज भिन्न आहे. धाराशीव, नांदेड आणि सोलापूर या भागांत विशेषतः १ ते २ मिलीमीटर पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. या तीन जिल्ह्यांमध्ये शेतकऱ्यांनी पावसाची शक्यता लक्षात घेऊन आपल्या शेतीची आवश्यक ती काळजी घ्यावी.
मराठवाड्यातील इतर भागांमध्ये आकाश ढगाळ असले तरी पावसाची शक्यता कमी आहे. पश्चिम महाराष्ट्र आणि विदर्भात सूर्यप्रकाश आणि ढगांचा खेळ दिसून येईल. कोकण विभागात आर्द्रता जास्त असल्याने अधिक उकाडा जाणवेल.
उत्तर महाराष्ट्रात, नाशिक, धुळे आणि जळगाव जिल्ह्यांमध्ये तापमानात मोठी वाढ होण्याची शक्यता आहे. या भागात तापमान ४३ ते ४५ अंश सेल्सिअसपर्यंत जाऊ शकते. विदर्भातील अमरावती, अकोला, बुलढाणा या जिल्ह्यांमध्ये देखील उष्णतेची लाट जाणवेल.
उष्णतेचे वाढते प्रमाण आणि त्याचे परिणाम
एप्रिल महिन्याच्या अखेरीस आणि मे महिन्याच्या सुरुवातीस राज्यात दुपारी अत्यधिक उष्णता अनुभवास येण्याची शक्यता आहे. विशेषतः दुपारी १२ ते ४ या वेळेत तापमान सर्वाधिक असेल. या उष्णतेच्या लाटेमुळे शेती आणि पशुधनावर विपरीत परिणाम होऊ शकतो.
उष्णतेमुळे पिकांमधील पाण्याचे प्रमाण कमी होते आणि त्यामुळे पिकांची वाढ खुंटते. त्याचप्रमाणे, उच्च तापमानामुळे जमिनीतील ओलावा कमी होतो आणि जमिनीला तडे जाऊ शकतात. उष्णतेमुळे कीटकांचा प्रादुर्भाव वाढण्याची शक्यता असते.
जनावरांवर उष्णतेचा परिणाम गंभीर असू शकतो. उष्णतेमुळे जनावरांमध्ये थकवा, पाण्याची कमतरता आणि हिटस्ट्रोक होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे, शेतकऱ्यांनी जनावरांची विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे.
कृषी सल्ला: शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचे मार्गदर्शन
पिकांची काळजी
उष्णतेच्या लाटेदरम्यान उन्हाळी पिकांची आणि फळभाजीपाला पिकांची पाणी गरज वाढते. शेतकऱ्यांनी खालील सूचनांचे पालन करावे:
Also Read:
लग्न झालेल्या मुलींना मिळणार १ लाख रुपये, बांधकाम कामगार योजने अंतर्गत construction worker scheme
- सिंचन व्यवस्थापन: दोन पाण्याच्या पाळीतील अंतर कमी करावे. उदा. जर आपण आठवड्यातून एकदा पाणी देत असाल, तर ते आता ५-६ दिवसांतून एकदा द्यावे.
- ठिबक सिंचन: ठिबक सिंचनाचा कालावधी वाढवावा. सकाळी आणि संध्याकाळी अशा दोन वेळा ठिबक सिंचन चालू ठेवावे.
- पाणी व्यवस्थापन: शेतात पिकांसाठी पुरेसे पाणी उपलब्ध करून द्यावे. बांधबंदिस्ती करून पाण्याचे योग्य नियोजन करावे.
- मल्चिंग: पिकांच्या मुळांजवळ पालापाचोळा, गवत किंवा प्लॅस्टिक आच्छादन वापरून जमिनीतील ओलावा टिकवून ठेवावा.
- वेळेचे नियोजन: शेतकामे पहाटेपासून सकाळी १० वाजेपर्यंत आणि संध्याकाळी ४ वाजल्यानंतर करावीत. दुपारच्या उष्णतेत शेतात काम करणे टाळावे.
- वनस्पतीजन्य आच्छादन: नाजूक पिकांसाठी शेडनेट किंवा वनस्पतीजन्य आच्छादन वापरावे, जेणेकरून सूर्यकिरणांपासून संरक्षण मिळेल.
फळबागांची काळजी
फळबागांमध्ये उष्णतेपासून बचावासाठी खालील उपाय करावेत:
- पाणी देण्याचे नियोजन: फळबागांना नियमित अंतराने पाणी द्यावे. विशेषतः नवीन लागवड केलेल्या फळबागांना अधिक पाण्याची गरज असते.
- बोर्डो पेस्ट: फळझाडांच्या खोडांना बोर्डो पेस्ट लावावी, जेणेकरून सूर्यकिरणांपासून होणारी हानी टाळता येईल.
- फळांचे संरक्षण: आंबा, चिकू, सिताफळ यांसारख्या फळांना सूर्यकिरणांपासून संरक्षण द्यावे. पेपर बॅग्स वापरून फळे झाकावीत.
- झाडांच्या खोडांभोवती पाणी: झाडांच्या खोडांभोवती आळे तयार करून पाणी साठवावे, जेणेकरून मुळांना पुरेसा ओलावा मिळेल.
पशुधन व्यवस्थापन
उष्णतेच्या लाटेदरम्यान पशुधनाची विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे:
- पाण्याची उपलब्धता: जनावरांना दिवसातून किमान चार वेळा स्वच्छ पिण्याचे पाणी द्यावे. पाण्यात थोडे मीठ आणि गुळ मिसळून देणे फायदेशीर ठरू शकते.
- शेडचे व्यवस्थापन: कुकुटपालन शेड आणि गोठ्यांच्या बाजूला झाप बांधून त्यावर पाणी शिंपडावे. यामुळे शेडमधील तापमान कमी राहील.
- आहाराचे नियोजन: जनावरांना हिरवा चारा, वैरण आणि पौष्टिक आहार द्यावा. दुपारच्या वेळी जनावरांना गोठ्यातच ठेवावे.
- तापमान नियंत्रण: गोठ्यात पंखे लावावेत. गरज असल्यास, गोठ्याच्या छतावर पाणी शिंपडावे.
- आरोग्य तपासणी: जनावरांची नियमित आरोग्य तपासणी करावी. उष्णतेमुळे होणारे आजार वेळीच ओळखून उपचार करावेत.
सामान्य सावधगिरीचे उपाय
उष्णतेच्या लाटेदरम्यान शेतकऱ्यांनी खालील सामान्य सावधगिरीचे उपाय अंमलात आणावेत:
- स्वतःची काळजी: शेतात काम करताना टोपी, स्कार्फ किंवा छत्री वापरावी. सतत पाणी पिण्याची सवय ठेवावी.
- पाण्याची बचत: पाण्याचा काटकसरीने वापर करावा. रात्रीच्या वेळी सिंचन केल्यास पाण्याची बचत होऊ शकते.
- नियोजनबद्ध शेती: हवामान अंदाजानुसार शेतीची कामे नियोजित करावीत. अचानक पावसाची शक्यता असल्यास, काढणीसाठी तयार असलेल्या पिकांची काढणी त्वरित करावी.
- अग्निसुरक्षितता: शेतात आग लागण्याचा धोका वाढतो. त्यामुळे, शेतात धूम्रपान करणे टाळावे आणि शेतात अनावश्यक आग पेटवू नये.
शेतकऱ्यांसाठी तंत्रज्ञानाचा वापर
हवामान बदलाचा सामना करण्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करावा:
- हवामान अॅप्स: हवामान अंदाज जाणून घेण्यासाठी मोबाईल अॅप्सचा वापर करावा.
- वॉटर सेन्सर्स: जमिनीतील ओलाव्याचे प्रमाण मोजण्यासाठी वॉटर सेन्सर्स वापरावेत.
- स्मार्ट इरिगेशन: ऑटोमेटिक सिंचन प्रणालीचा वापर करून पाण्याची बचत करावी.
- हवामान केंद्रांशी संपर्क: स्थानिक कृषी विज्ञान केंद्रांशी नियमित संपर्क साधून हवामान अंदाजानुसार सल्ला घ्यावा.
हवामान बदलासाठी दीर्घकालीन उपाय
महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांनी हवामान बदलाचा सामना करण्यासाठी दीर्घकालीन उपायांचा विचार करावा:
- पिकांचे विविधीकरण: एकाच प्रकारच्या पिकांऐवजी विविध प्रकारची पिके घ्यावीत.
- दुष्काळ-प्रतिरोधक वाण: कमी पाण्यात येणाऱ्या पिकांच्या वाणांची लागवड करावी.
- शाश्वत शेती पद्धती: नैसर्गिक संसाधनांचा योग्य वापर करून शाश्वत शेती पद्धतींचा अवलंब करावा.
- जलसंधारण: पावसाचे पाणी अडवून ठेवण्यासाठी शेततळे, बंधारे आणि विहिरींची निर्मिती करावी.
- सामुदायिक कृती: गावपातळीवर शेतकरी गटांमार्फत हवामान बदलाविरुद्ध सामूहिक उपाय करावेत.
महाराष्ट्रातील हवामान बदल आणि उष्णतेच्या लाटेचा सामना करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी सतर्क राहून योग्य त्या उपाययोजना कराव्यात. डॉ. रामचंद्र साबळे यांच्या हवामान अंदाजानुसार, आगामी काळात हवामानात बदल होण्याची शक्यता आहे. या बदलांचा सामना करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी वेळीच तयारी करावी.
शेतकऱ्यांनी आपल्या पिकांची, फळबागांची आणि पशुधनाची योग्य काळजी घेऊन उष्णतेच्या लाटेचा प्रतिकार करावा. सिंचनाचे नियोजन, पशुधन व्यवस्थापन आणि शेतीविषयक कामांचे वेळापत्रक यांची योग्य आखणी करावी. तसेच, अद्ययावत तंत्रज्ञानाचा वापर करून हवामान बदलाशी जुळवून घ्यावे.
हवामान बदलाचा सामना करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी एकमेकांशी संवाद साधून अनुभवांची देवाणघेवाण करावी. कृषी विशेषज्ञांच्या सल्ल्यानुसार शेती करणे फायदेशीर ठरेल. हवामान बदलाच्या अनिश्चिततेत देखील योग्य नियोजन आणि सावधगिरी बाळगून शेतकरी यशस्वी होऊ शकतात.
