Major rain crisis महाराष्ट्रात पुन्हा एकदा पावसाचे संकट निर्माण झाले आहे. हवामान विभागाने राज्यात आगामी काही दिवसांमध्ये हलक्या ते मध्यम स्वरूपाच्या पावसाची शक्यता वर्तवली आहे. राजस्थानच्या पूर्व भागात वाऱ्याची चक्रीय स्थिती निर्माण झाली असून, यामुळे विदर्भापासून केरळपर्यंत हवेच्या कमी दाबाची रेषा तयार झाली आहे. या परिस्थितीमुळे पुढील चार दिवसांत महाराष्ट्रात हलका ते मध्यम पाऊस पडण्याची शक्यता आहे.
हवामान विभागाच्या अहवालानुसार, बंगालच्या उपसागरातून मोठ्या प्रमाणात बाष्पयुक्त वारे महाराष्ट्राच्या दिशेने वाहत आहेत. याशिवाय, स्थानिक पातळीवरील तापमानात वाढ झाल्यामुळे उंच ढगांची निर्मिती होत आहे. या दोन्ही घटकांमुळे पुढील काही दिवसांत राज्यात हलका पाऊस पडण्याची शक्यता आहे.
विदर्भातील परिस्थिती आणि हवामान विभागाचा इशारा
सध्या राजस्थानच्या पूर्व भागावर वाऱ्याची चक्रीय स्थिती निर्माण झाली आहे. या परिस्थितीमुळे भारतीय हवामान विभागाने पूर्व विदर्भात आज आणि उद्या हलक्या पावसासह जोरदार वाऱ्यांचा इशारा दिला आहे. विशेषत: नागपूर, वर्धा, गोंदिया, भंडारा, चंद्रपूर आणि गडचिरोली या पूर्व विदर्भातील जिल्ह्यांमध्ये ३ मे पर्यंत हलक्या पावसाचा अंदाज आहे.
वातावरणातील बदलांमुळे पूर्व विदर्भातील तापमानात आज आणि उद्या थोडी घट होण्याची शक्यता आहे. हवामान विभागाने नागरिकांना बदलत्या हवामानाची दखल घेऊन योग्य ती सावधगिरी बाळगण्याचे आवाहन केले आहे. विशेष म्हणजे, या पावसानंतर राज्यात पुन्हा एकदा उष्णतेची लाट येण्याची शक्यता आहे.
विदर्भात अवकाळी पावसाचा तडाखा
हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, भंडारा जिल्ह्यात आधीच वादळी वाऱ्यासह अवकाळी पावसाने हजेरी लावली आहे. गुरुवारी संध्याकाळी आकाशात काळे ढग दाटून आले आणि त्यानंतर वादळी वाऱ्यासह पाऊस सुरू झाला. हवामान तज्ज्ञांच्या मते, हा पाऊस धान शेतीसाठी फायदेशीर असला तरी मका आणि इतर बागायती पिकांसाठी नुकसानकारक ठरू शकतो.
गोंदिया जिल्ह्यातही विजेच्या कडकडाटासह अवकाळी पावसाची जोरदार हजेरी झाली आहे. या अनपेक्षित पावसामुळे धान, मका, भाजीपाला आणि इतर पिकांना मोठा फटका बसला आहे. तसेच, अमरावती जिल्ह्यातील मोझरी गावासह परिसरात अवकाळी पाऊस आणि गारपिटीचा तडाखा बसल्याने शेतकऱ्यांच्या पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले आहे.
अवकाळी पावसाचे शेतीवरील परिणाम
महाराष्ट्रातील विविध भागांत होत असलेला अवकाळी पाऊस शेतकऱ्यांसाठी चिंतेचा विषय बनला आहे. विदर्भातील अनेक जिल्ह्यांत झालेल्या अवकाळी पावसामुळे पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले आहे. विशेषत: धान, मका, भाजीपाला आणि फळबागा या पिकांवर या पावसाचा विपरीत परिणाम झाला आहे.
कृषी विभागाच्या प्राथमिक आकडेवारीनुसार, अवकाळी पावसामुळे शेतीपिकांच्या उत्पादनात १० ते १५ टक्क्यांची घट होण्याची शक्यता आहे. शेतकऱ्यांसाठी हा एक मोठा आर्थिक फटका असून, त्यांच्या उत्पन्नावर याचा थेट परिणाम होणार आहे. याशिवाय, पावसाबरोबर आलेल्या गारपिटीमुळे फळबागांचेही नुकसान झाले आहे.
पाणी टंचाईबाबत सरकारचे आश्वासन
राज्यातील पाणी टंचाईबाबत मात्र सरकारने आश्वासन दिले आहे. राज्याचे शालेय शिक्षण मंत्री चंद्रकांत पाटील यांनी राज्यातील धरणांमध्ये १५ जुलैपर्यंत पुरेल इतका पाणीसाठा उपलब्ध असल्याचे सांगितले आहे. त्यामुळे राज्यात पाणी टंचाई भासणार नाही, अशी ग्वाही त्यांनी दिली आहे.
सद्यस्थितीत उन्हाची तीव्रता वाढली असली तरी मे महिन्यात पाऊस पडण्याची शक्यता असल्याने पाणी टंचाईची भीती कमी आहे. तरीही, शासनाने पाणी व्यवस्थापनाबाबत योग्य ती खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.
हवामान बदलाचे दीर्घकालीन परिणाम
महाराष्ट्रात होत असलेले हवामानातील अचानक बदल हे वैश्विक हवामान बदलाचे प्रतिबिंब आहेत. सतत वाढणारे तापमान, अनियमित पावसाचे प्रमाण आणि नैसर्गिक आपत्तींची वाढती वारंवारता यांमुळे शेती क्षेत्रासमोर मोठे आव्हान उभे राहिले आहे.
हवामान तज्ज्ञांच्या मते, भविष्यात अशा प्रकारचे अवकाळी पाऊस आणि गारपीट यांचे प्रमाण वाढण्याची शक्यता आहे. अशा परिस्थितीत शेतकऱ्यांना हवामान बदलानुसार शेती पद्धतींमध्ये बदल करण्याची गरज आहे. तसेच, सरकारनेही आपत्कालीन निधीची तरतूद आणि विमा योजनांमध्ये सुधारणा करून शेतकऱ्यांना आर्थिक सुरक्षा देण्याचे प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.
शेतकऱ्यांसाठी सावधानतेचे उपाय
हवामान विभागाने दिलेल्या इशाऱ्यानुसार, शेतकऱ्यांनी पुढील काही दिवस सावधानता बाळगणे आवश्यक आहे. पावसाची शक्यता लक्षात घेता, कापणीस तयार असलेली पिके तातडीने कापून सुरक्षित ठिकाणी साठवावीत. तसेच, फळबागांचे गारपिटीपासून संरक्षण करण्यासाठी जाळी अथवा आच्छादनाचा वापर करावा.
शेतकऱ्यांनी पावसाच्या पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन करून शेतातील अतिरिक्त पाणी बाहेर काढण्याची व्यवस्था करावी. याशिवाय, वीज पडण्याची शक्यता लक्षात घेता, मैदानी भागात अथवा उंच झाडांखाली आश्रय घेणे टाळावे.
हवामान अंदाज आणि कृषी सल्ला
हवामान विभागाने पुढील काही दिवसांसाठी दिलेल्या अंदाजानुसार, पूर्व विदर्भात ३ मे पर्यंत हलका पाऊस अपेक्षित आहे. त्यानंतर पुन्हा तापमानात वाढ होण्याची शक्यता आहे. अशा परिस्थितीत शेतकऱ्यांनी कृषी विभागाच्या सल्ल्यानुसार पिकांचे व्यवस्थापन करावे.
कृषी विद्यापीठांनी या परिस्थितीत शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन करण्यासाठी विशेष सल्ला जारी केला आहे. त्यानुसार, हलक्या पावसाचा फायदा घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी पाणी साठवणुकीच्या पद्धतींचा अवलंब करावा. तसेच, उन्हाळी पिकांना आवश्यकतेनुसार संरक्षित सिंचन द्यावे.
महाराष्ट्रात निर्माण झालेली पावसाची परिस्थिती ही चिंतेचा विषय असली तरी योग्य नियोजन आणि सावधानता बाळगल्यास त्याचे नुकसान कमी करता येईल. हवामान बदलाच्या या काळात शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञान आणि पद्धतींचा अवलंब करून हवामानातील बदलांना सामोरे जाण्याची तयारी करावी लागेल.
सरकारनेही हवामान बदलाचे शेतीवरील परिणाम लक्षात घेऊन दीर्घकालीन धोरणे आखणे आवश्यक आहे. पाणी व्यवस्थापन, पीक विमा योजना, आपत्कालीन निधी आणि शेतकरी प्रशिक्षण यांसारख्या उपाययोजनांद्वारे शेती क्षेत्राला सक्षम बनवणे हे काळाची गरज आहे.
सध्याच्या परिस्थितीत विदर्भातील शेतकऱ्यांनी हवामान विभागाच्या सूचनांचे पालन करून आवश्यक ती खबरदारी घ्यावी. तसेच, पाणी टंचाईची परिस्थिती निर्माण होऊ नये यासाठी पाण्याचा वापर काटकसरीने करावा. अशा प्रकारे, सामूहिक प्रयत्नांतूनच या नैसर्गिक आव्हानांना यशस्वीपणे तोंड देता येईल.