Kusum Solar Yojana भारत हा कृषिप्रधान देश असून, शेती हा भारतीय अर्थव्यवस्थेचा कणा आहे. देशातील बहुतांश लोकसंख्या उपजीविकेसाठी शेतीवर अवलंबून आहे. परंतु शेतीच्या अनेक आव्हानांपैकी एक महत्त्वाचे आव्हान म्हणजे शेतीसाठी विश्वासार्ह आणि परवडणारी ऊर्जा स्त्रोतांची उपलब्धता. विशेषतः दुर्गम भागातील शेतकऱ्यांना विजेचा तुटवडा असल्यामुळे सिंचनासाठी डिझेल पंपांवर अवलंबून राहावे लागते, ज्यामुळे त्यांच्या उत्पादन खर्चात वाढ होते.
या समस्येवर मात करण्यासाठी भारत सरकारने मार्च २०१९ मध्ये “प्रधानमंत्री किसान ऊर्जा सुरक्षा एवं उत्थान महाभियान” (पीएम कुसुम) योजना सुरू केली. या लेखात आपण या योजनेची सविस्तर माहिती, फायदे, पात्रता, अर्ज प्रक्रिया आणि लाभार्थी यादी कशी तपासावी याबद्दल जाणून घेणार आहोत.
पीएम कुसुम योजनेची संकल्पना आणि उद्दिष्टे
पीएम कुसुम सोलर योजना ही नवीन आणि नवीकरणीय ऊर्जा मंत्रालयाच्या (MNRE) अंतर्गत राबविली जाणारी एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे. या योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट शेतकऱ्यांना सौर ऊर्जेद्वारे स्वस्त, विश्वासार्ह आणि पर्यावरणपूरक ऊर्जा पुरवठा उपलब्ध करून देणे आहे.
Also Read:
कर्मचाऱ्यांसाठी आनंदाची बातमी, EPFO पेन्शनच्याबाबत लवकरच ‘हा’ निर्णय घेणार Good news for employees
या योजनेची प्रमुख उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे आहेत:
- शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती सुधारणे: सौर ऊर्जेचा वापर करून शेतकऱ्यांचा विजेचा आणि इंधन खर्च कमी करणे.
- अतिरिक्त उत्पन्नाचे स्त्रोत निर्माण करणे: जादा उत्पादित वीज ग्रिडला विकून शेतकऱ्यांना अतिरिक्त उत्पन्न मिळवून देणे.
- स्वच्छ ऊर्जेला प्रोत्साहन: नवीकरणीय ऊर्जा स्त्रोतांच्या वापरामुळे कार्बन उत्सर्जन कमी करणे.
- शाश्वत सिंचन व्यवस्था: सौर पंपांद्वारे शेतीसाठी शाश्वत सिंचन व्यवस्था उपलब्ध करणे.
- ग्रिड वरील दबाव कमी करणे: कृषी क्षेत्रासाठी लागणारी वीज स्वतंत्रपणे सौर ऊर्जेद्वारे उत्पादित करणे.
योजनेचे तीन महत्त्वाचे घटक
पीएम कुसुम योजना तीन प्रमुख घटकांमध्ये विभागली आहे:
१. कंपोनेंट A: ग्रिड-कनेक्टेड सोलर पॉवर प्लांट्स
या घटकांतर्गत, शेतकरी आणि शेतकरी उत्पादक संघटना (FPOs) त्यांच्या बंजर किंवा परतीत जमिनीवर १ ते २ मेगावॅट क्षमतेचे सौर ऊर्जा प्रकल्प उभारू शकतात. या प्रकल्पांद्वारे उत्पादित वीज डिस्कॉम्स (DISCOM) ना विकली जाऊ शकते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना अतिरिक्त उत्पन्न मिळते.
२. कंपोनेंट B: स्वतंत्र सौर पंप
या घटकांतर्गत, शेतकऱ्यांना अविद्युतीकृत क्षेत्रात सिंचनासाठी २ ते ५ हॉर्सपॉवर क्षमतेचे स्वतंत्र सौर पंप बसविण्यासाठी सबसिडी दिली जाते. या सौर पंपांमुळे शेतकऱ्यांना डिझेल पंपांवरील अवलंबित्व कमी करता येते आणि सिंचन खर्च कमी होतो.
३. कंपोनेंट C: ग्रिड-कनेक्टेड पंपांचे सोलरायझेशन
या घटकांतर्गत, सध्याचे ग्रिड-कनेक्टेड पंप सौर ऊर्जेवर चालण्यासाठी रूपांतरित केले जातात. यामुळे शेतकऱ्यांना दिवसा सौर ऊर्जेचा वापर करता येतो आणि जादा उत्पादित वीज ग्रिडला विकता येते.
पीएम कुसुम योजनेचे मुख्य फायदे
आर्थिक फायदे
- ९०% पर्यंत सबसिडी: २ ते ५ हॉर्सपॉवरच्या सौर पंपांवर केंद्र आणि राज्य सरकार मिळून ९०% पर्यंत सबसिडी देतात. उदाहरणार्थ, ३ हॉर्सपॉवरच्या सौर पंपासाठी, शेतकऱ्याला केवळ १०% रक्कम भरावी लागते.
- बँक कर्ज सुविधा: शेतकऱ्यांना त्यांच्या हिश्श्याच्या ३०% रकमेसाठी बँकांकडून कर्ज सुविधा उपलब्ध आहे.
- अतिरिक्त उत्पन्न: सोलर पॅनेल्समधून उत्पादित अतिरिक्त वीज ग्रिडला विकून शेतकरी अतिरिक्त उत्पन्न मिळवू शकतात.
- विजेच्या बिलात बचत: सौर ऊर्जेचा वापर केल्यामुळे विद्युत बिलात लक्षणीय बचत होते.
पर्यावरणीय फायदे
- कार्बन उत्सर्जनात कपात: सौर ऊर्जेचा वापर केल्याने डिझेल आणि जीवाश्म इंधनांवरील अवलंबित्व कमी होते, ज्यामुळे कार्बन उत्सर्जन कमी होते.
- नवीकरणीय ऊर्जेला प्रोत्साहन: या योजनेद्वारे २०२६ पर्यंत देशभरात ३४,८०० मेगावॅट सौर ऊर्जा क्षमता निर्माण करण्याचे उद्दिष्ट ठेवण्यात आले आहे.
- प्रदूषण कमी: जीवाश्म इंधनांवर अवलंबून न राहिल्याने हवा आणि जमीन प्रदूषण कमी होते.
शेतीसाठी फायदे
- नियमित सिंचन: सौर पंपांमुळे शेतकऱ्यांना विजेच्या अनियमिततेची चिंता न करता नियमित सिंचन करता येते.
- पीक उत्पादनात वाढ: नियमित सिंचनामुळे पीक उत्पादन वाढते आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढते.
- शाश्वत शेती: सौर ऊर्जेचा वापर केल्याने शेती अधिक शाश्वत आणि पर्यावरणपूरक होते.
पीएम कुसुम योजनेसाठी पात्रता निकष
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांना पुढील पात्रता निकष पूर्ण करावे लागतात:
- शेतजमीन मालकी: अर्जदार शेतकऱ्याकडे स्वतःची शेतजमीन असावी किंवा त्याने शेतजमीन भाड्याने घेतलेली असावी.
- सिंचन सुविधा: शेतामध्ये पाण्याचा स्त्रोत (विहीर, नलकूप, तलाव इत्यादी) उपलब्ध असावा.
- सौर पंपासाठी योग्य जागा: सौर पंप किंवा सोलर पॅनेल्स बसविण्यासाठी योग्य आणि पुरेशी जागा उपलब्ध असावी.
- आवश्यक कागदपत्रे:
- आधार कार्ड
- शेतजमिनीचे कागदपत्र (खसरा खतौनी)
- बँक खात्याचे तपशील
- पॅन कार्ड
- पासपोर्ट आकाराचा फोटो
- मोबाईल नंबर
पीएम कुसुम योजनेसाठी अर्ज प्रक्रिया
ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया:
- अधिकृत वेबसाइटवर जा: सर्वप्रथम, pmkusum.mnre.gov.in या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या.
- नोंदणी करा: नवीन वापरकर्ता म्हणून नोंदणी करा आणि तुमचा युजरनेम आणि पासवर्ड तयार करा.
- लॉगिन करा: तुमच्या युजरनेम आणि पासवर्डसह लॉगिन करा.
- अर्ज फॉर्म भरा: ऑनलाइन अर्ज फॉर्म भरा आणि आवश्यक सर्व माहिती अचूकपणे भरा.
- कागदपत्रे अपलोड करा: आवश्यक कागदपत्रे (आधार कार्ड, जमीन दस्तऐवज, बँक पासबुक इत्यादी) स्कॅन करून अपलोड करा.
- अर्ज सबमिट करा: सर्व तपशील भरल्यानंतर, अर्ज सबमिट करा आणि अर्ज क्रमांक जतन करून ठेवा.
ऑफलाइन अर्ज प्रक्रिया:
- कृषी विभागाशी संपर्क साधा: जवळच्या कृषी विभाग कार्यालयात जा आणि पीएम कुसुम योजनेसाठी अर्ज फॉर्म मिळवा.
- फॉर्म भरा: अर्ज फॉर्म काळजीपूर्वक भरा आणि आवश्यक कागदपत्रांच्या प्रती जोडा.
- अर्ज सबमिट करा: भरलेला अर्ज फॉर्म कृषी विभाग कार्यालयात सबमिट करा आणि पावती मिळवा.
जिल्हानिहाय लाभार्थी यादी कशी तपासायची
पीएम कुसुम सोलर योजनेच्या लाभार्थ्यांची यादी ऑनलाइन तपासण्यासाठी पुढील पायऱ्या अनुसरा:
- वेबसाइटला भेट द्या: pmkusum.mnre.gov.in या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या.
- पब्लिक इन्फॉर्मेशन विभाग: होमपेजवरील “Public Information” या विकल्पावर क्लिक करा.
- लाभार्थी यादी शोधा: “Search Beneficiary List” किंवा “Scheme Beneficiary List” या पर्यायावर क्लिक करा.
- फिल्टर वापरा: दिलेल्या फिल्टर पर्यायांमध्ये तुमचे राज्य, जिल्हा, तालुका, पंपाची क्षमता आणि स्थापना वर्ष निवडा.
- शोध करा: “Go” किंवा “Submit” बटणावर क्लिक करा.
- यादी तपासा: स्क्रीनवर दिसणाऱ्या यादीत तुमच्या नावाचा शोध घ्या.
- माहिती डाउनलोड करा: यादी PDF स्वरूपात डाउनलोड करा आणि भविष्यात संदर्भासाठी जतन करून ठेवा.
पीएम कुसुम योजनेने अल्पावधीतच लक्षणीय प्रगती साध्य केली आहे. देशभरात लाखो शेतकऱ्यांनी या योजनेचा लाभ घेतला आहे. उत्तर प्रदेश, राजस्थान, गुजरात, महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेश या राज्यांमध्ये या योजनेची अंमलबजावणी मोठ्या प्रमाणावर झाली आहे.
२०२४ पर्यंत, या योजनेअंतर्गत जवळपास २० लाख सौर पंप बसविण्याचे उद्दिष्ट ठेवण्यात आले आहे. यापैकी आतापर्यंत ५ लाखांहून अधिक सौर पंप स्थापित केले गेले आहेत. सरकारने या योजनेसाठी ३४,४२२ कोटी रुपयांचा निधी मंजूर केला आहे, ज्यामुळे देशभरातील शेतकऱ्यांचे जीवन सुधारण्यास मदत होणार आहे.
Also Read:
गाय म्हेस अनुदानासाठी शेतकऱ्यांना मिळणार एवढे अनुदान आवश्यक कागदपत्रे cow and buffalo subsidy
पीएम कुसुम सोलर योजना ही भारतीय शेतकऱ्यांसाठी एक वरदान ठरली आहे. ही योजना शेतकऱ्यांना सौर ऊर्जेचा वापर करून शेतीसाठी स्वस्त आणि पर्यावरणपूरक ऊर्जा उपलब्ध करून देते, ज्यामुळे त्यांचा उत्पादन खर्च कमी होतो आणि उत्पन्न वाढते. तसेच, ही योजना पर्यावरण संरक्षण आणि शाश्वत विकासासाठीही महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे.
शेतकऱ्यांनी या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी लवकरात लवकर अर्ज करावा आणि उज्ज्वल भविष्यासाठी सौर ऊर्जेचा फायदा घ्यावा. पीएम कुसुम योजना ही भारताच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावत असून, शेतकऱ्यांच्या कल्याणासाठी आणि आत्मनिर्भर भारताच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.
