new Motor Act आपण रोज रस्त्यावरून प्रवास करताना अनेक प्रकारची वाहने पाहतो. त्यांपैकी बहुतेक वाहनांवर विविध स्टिकर्स, घोषणा, धार्मिक चिन्हे, संदेश आणि इतर प्रकारचे लिखाण दिसून येते. परंतु कितीजण हे जाणतात की या सर्व बाबींसंदर्भात भारतीय मोटार वाहन कायदा काय म्हणतो?
कोणते लिखाण कायदेशीर आहे आणि कोणते बेकायदेशीर? या प्रश्नांची उत्तरे बहुतेक वाहनधारकांना माहीत नसतात. प्रस्तुत लेखात आपण भारतीय मोटार वाहन कायद्याच्या अंतर्गत वाहनांवरील लिखाणासंबंधी सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
भारतीय मोटार वाहन कायदा –
भारतीय मोटार वाहन कायदा १९८८ हा देशातील सर्व प्रकारच्या वाहनांच्या नियमनासाठी प्रमुख कायदेशीर आधार आहे. या कायद्यात वेळोवेळी सुधारणा केल्या जात असून २०२३ मध्ये याला अद्ययावत करण्यात आले आहे. सुरक्षित वाहतूक व्यवस्था, नागरिकांचे संरक्षण आणि सामाजिक सुव्यवस्था राखणे हे या कायद्याचे प्रमुख उद्दिष्ट आहे.
वाहनांवरील लिखाणाबाबत कायद्याचे मुख्य उद्देश खालीलप्रमाणे आहेत:
- रस्त्यावरील वाहतूक सुरळीत ठेवणे
- चालकांचे आणि इतरांचे लक्ष विचलित न होणे
- सामाजिक सलोखा राखणे
- वाहन ओळखीसाठी स्पष्ट मानके निश्चित करणे
कायद्याने परवानगी असलेले लिखाण
भारतीय मोटार वाहन कायद्यानुसार, वाहनांवर काही विशिष्ट प्रकारचे लिखाण करण्यास परवानगी आहे. ही परवानगी असलेली लिखाणे खालीलप्रमाणे आहेत:
1. वाहन मालकाचे नाव व पत्ता
वाहन मालकाचे नाव आणि पत्ता वाहनावर लिहिण्यास कायद्याने परवानगी आहे. परंतु याबाबत काही महत्त्वाच्या अटी आहेत:
- नाव व पत्ता योग्य आकारात असावा (अतिशय मोठ्या अक्षरात नसावा)
- नंबर प्लेटवर नव्हे तर वाहनाच्या इतर भागावर असावा
- सहज वाचता येईल अशा अक्षरांमध्ये असावा
- वाहनाच्या मागील किंवा बाजूच्या भागावर असावा
2. व्यावसायिक वाहनांसाठी विशेष तरतुदी
व्यावसायिक वाहनांच्या बाबतीत, कंपनीचे नाव, लोगो आणि संपर्क माहिती लिहिण्यास परवानगी आहे. परंतु यासाठी आवश्यक ती परवानगी RTO कडून घेणे आवश्यक आहे. शिवाय:
- व्यावसायिक संदेश स्पष्ट व संक्षिप्त असावा
- कोणत्याही प्रकारे भडक नसावा
- इतर वाहनचालकांचे लक्ष विचलित करणारा नसावा
- वाहनाच्या मूळ रंगाशी विसंगत नसावा
3. सुरक्षा संदेश व जागृती घोषणा
सुरक्षा संदेश किंवा वाहतूक जागृती संबंधित घोषणा वाहनांवर लिहिण्यास परवानगी आहे. उदाहरणार्थ:
- “हॉर्न नको, धीर हवा”
- “सुरक्षित अंतर ठेवा”
- “हेल्मेट वापरा, जीवन वाचवा”
- “दारू पिऊन गाडी चालवू नका”
अशा प्रकारचे संदेश सकारात्मक असावेत आणि सामाजिक जागृती निर्माण करणारे असावेत.
Also Read:
लग्न झालेल्या मुलींना मिळणार १ लाख रुपये, बांधकाम कामगार योजने अंतर्गत construction worker scheme
4. शासकीय परवानगी असलेले विशेष चिन्ह
काही विशिष्ट प्रकारची वाहने किंवा विशेष कारणांसाठी वापरली जाणारी वाहने शासकीय परवानगीने विशेष चिन्हे वापरू शकतात:
- रुग्णवाहिका (Red Cross चिन्ह)
- पोलीस वाहने (पोलीस विभागाचे चिन्ह)
- अग्निशमन दलाची वाहने (विशिष्ट लोगो)
- विशिष्ट अधिकाऱ्यांची वाहने (शासकीय चिन्ह)
प्रतिबंधित लिखाण : कायद्याने मनाई असलेले लिखाण
भारतीय मोटार वाहन कायद्यानुसार काही प्रकारचे लिखाण वाहनांवर करण्यास स्पष्ट मनाई आहे. अशा प्रकारचे बेकायदेशीर लिखाण खालीलप्रमाणे:
1. धार्मिक किंवा जातीय घोषणा
धार्मिक किंवा जातीय संदेश, प्रतीके किंवा घोषणा वाहनांवर लिहिण्यास कायदा मनाई करतो. याचे कारण हे संदेश सामाजिक विद्वेष किंवा तेढ निर्माण करू शकतात. उदाहरणार्थ:
- विशिष्ट धर्माच्या श्रेष्ठत्वाचा दावा करणारे संदेश
- जातीय अभिमान दर्शवणारे लिखाण
- कोणत्याही धार्मिक समुदायाबद्दल आक्षेपार्ह मजकूर
2. राजकीय संदेश किंवा चिन्हे
राजकीय पक्षांची प्रतीके, नेत्यांचे फोटो किंवा राजकीय घोषणा वाहनांवर लावण्यास परवानगी नाही. फक्त निवडणूक आयोगाकडून परवानगी असलेली वाहने (प्रचारासाठी) अशी चिन्हे वापरू शकतात, तेही निवडणुकीच्या काळात.
3. अश्लील किंवा आक्षेपार्ह मजकूर
अश्लील, आक्षेपार्ह किंवा अनैतिक संदेश वाहनांवर लिहिणे हा गंभीर गुन्हा आहे. यामध्ये:
- अश्लील भाषा किंवा चित्रे
- महिलांविषयी अनादरपूर्ण संदेश
- हिंसेला प्रोत्साहन देणारे संदेश
- अपशब्द किंवा अवमानकारक वाक्ये
4. इतरांना त्रास देणारे किंवा धमकावणारे संदेश
इतर वाहनचालकांना त्रास देणारे, धमकावणारे किंवा धक्कादायक संदेश वाहनांवर लिहिण्यास मनाई आहे. उदाहरणार्थ:
- “जरा जवळ या ना” (इतर चालकांना धमकावणारे)
- “पाठीमागे फिरू नका” (धमकी देणारे)
- बेजबाबदार वाहन चालवण्यास प्रोत्साहन देणारे संदेश
5. नंबर प्लेटवर केलेले अनधिकृत बदल
नंबर प्लेटवर कोणतेही अनधिकृत बदल करणे हा सर्वांत गंभीर गुन्हा मानला जातो. यामध्ये:
- फॉन्टमध्ये बदल (जसे VIP नंबर प्लेट)
- अक्षरे किंवा अंकांमध्ये बदल (जसे O ऐवजी 0 वापरणे)
- नंबर प्लेटवर अतिरिक्त लिखाण (जसे “थांबा, पहा, जा”)
- विशिष्ट जाती, धर्म किंवा कोणत्याही प्रकारचे विशेष चिन्ह
दंडात्मक कारवाई : कायद्याचे उल्लंघन केल्यास शिक्षा
भारतीय मोटार वाहन कायद्याचे उल्लंघन केल्यास गंभीर परिणाम भोगावे लागू शकतात. यामध्ये आर्थिक दंड ते वाहन परवाना रद्द करण्यापर्यंत शिक्षा होऊ शकते.
1. सामान्य आक्षेपार्ह लिखाणासाठी दंड
- प्रथम गुन्हा: १,००० रुपयांपर्यंत दंड
- पुनरावृत्ती झाल्यास: २,००० रुपयांपर्यंत दंड
- सतत उल्लंघन: वाहन परवाना निलंबित होण्याची शक्यता
2. नंबर प्लेटवरील बेकायदेशीर बदलांसाठी दंड
- प्रथम गुन्हा: ५,००० रुपयांपर्यंत दंड
- पुनरावृत्ती झाल्यास: १०,००० रुपयांपर्यंत दंड
- गंभीर प्रकरणांमध्ये: वाहन नोंदणी रद्द करण्याची शक्यता
3. गंभीर प्रकरणी वाहन परवाना रद्द
धार्मिक किंवा जातीय तेढ निर्माण करणारे लिखाण, अश्लील मजकूर किंवा इतर गंभीर उल्लंघनांच्या बाबतीत:
- वाहन परवाना रद्द होऊ शकतो
- वाहन जप्त केले जाऊ शकते
- गुन्हेगारी कारवाई सुरू होऊ शकते
4. अतिरिक्त शिक्षा
वाहन कायद्याच्या उल्लंघनाशिवाय, ठराविक प्रकरणांमध्ये भारतीय दंड संहिता, सार्वजनिक कायदा व्यवस्था कायदा किंवा इतर कायद्यांतर्गत सुद्धा कारवाई होऊ शकते.
वाहनधारकांसाठी महत्त्वाच्या मार्गदर्शक सूचना
वाहनधारकांनी कायद्याचे पालन करण्यासाठी खालील मार्गदर्शक सूचना लक्षात ठेवाव्यात:
1. नवीन वाहन खरेदीसाठी सूचना
- नवीन वाहन खरेदी करताना वाहन डीलरकडून मिळालेली मूळ नंबर प्लेट कायम ठेवा
- नंबर प्लेटचा आकार आणि फॉन्ट केंद्रीय मोटार वाहन नियम १९८९ मधील तरतुदींनुसार असावा
- विशेष नंबर (फॅन्सी नंबर) हवा असल्यास केवळ अधिकृत RTO मार्गाने घ्या
- वाहनावर कोणतेही लिखाण करण्यापूर्वी स्थानिक RTO कडून माहिती घ्या
2. विद्यमान वाहनांसाठी सूचना
- वाहनावरील सध्याचे अनधिकृत लिखाण त्वरित काढून टाका
- नंबर प्लेट नियमित तपासा आणि आवश्यक असल्यास अधिकृत विक्रेत्याकडून बदला
- व्यावसायिक वापरासाठी योग्य ती परवानगी घ्या
- वाहनावर केलेले कोणतेही महत्त्वाचे बदल RTO कडे नोंदवा
3. स्टिकर्स संदर्भात मार्गदर्शन
- अनावश्यक स्टिकर्स किंवा लिखाण करू नका
- आवश्यक असल्यास फक्त अधिकृत विक्रेत्यांकडून स्टिकर्स खरेदी करा
- फॅशन म्हणून धार्मिक किंवा जातीय स्टिकर्स लावू नका
- सुरक्षा संदेश देणारे स्टिकर्स वापरण्यास प्राधान्य द्या
वाहनांवरील लिखाण हा विषय वाटतो तितका साधा किंवा सोपा नाही. प्रत्येक वाहनधारकाने मोटार वाहन कायद्यातील या तरतुदींचे काटेकोर पालन करणे आवश्यक आहे. कारण यामागे केवळ कायदेशीर बाबी नाहीत तर सामाजिक जबाबदारी देखील आहे.
वाहनांवरील अनधिकृत लिखाण आणि स्टिकर्समुळे अनेकदा समाजात तेढ निर्माण होते, अपघात होण्याची शक्यता वाढते आणि वाहतूक व्यवस्थेत अडथळे येतात. म्हणूनच सर्व वाहनधारकांनी या नियमांची माहिती घेऊन त्यांचे पालन करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
सुरक्षित वाहतूक व्यवस्था आणि सामाजिक सुसंवाद यांसाठी आपण सर्व जबाबदार नागरिक म्हणून या नियमांचे पालन करू या. आपले वाहन आपली ओळख असते, त्यामुळे त्यावरील लिखाण योग्य, कायदेशीर आणि समाजहिताचे असावे.
