maize prices महाराष्ट्रातील शेती क्षेत्रात मक्याचे उत्पादन हे महत्त्वाचे पीक म्हणून ओळखले जाते. विशेषतः उन्हाळी हंगामातील नव्या मक्याची बाजारपेठेत सध्या मोठ्या प्रमाणात आवक होत आहे. या वाढत्या आवकेमुळे शेतकरी, व्यापारी आणि ग्राहक यांच्यात मक्याच्या दराबाबत चर्चा सुरू झाली आहे. सद्यस्थितीत, उन्हाळी मक्याला बाजारात प्रति क्विंटल १,५०० ते २,१०० रुपयांचा दर मिळत असून, हा दर मक्याच्या गुणवत्तेनुसार कमी-जास्त होतो.
मक्याच्या दरावर प्रभाव टाकणारे घटक
मक्याची बाजारातील किंमत अनेक घटकांवर अवलंबून असते. यातील प्रमुख घटक म्हणजे मक्याची गुणवत्ता, आर्द्रतेचे प्रमाण, दाण्यांचा आकार आणि रंग. उत्तम दर्जाच्या मक्याला जास्त दर मिळतो, तर कमी दर्जाच्या मक्याला तुलनेने कमी दर मिळतो. अलीकडच्या काळात काही भागांमध्ये झालेल्या अवकाळी पावसामुळे मक्यातील आर्द्रतेचे प्रमाण वाढले आहे. अधिक आर्द्रता असलेल्या मक्याला कमी दराने विकावे लागते, कारण अशा मक्याचे साठवणुकीत नुकसान होण्याची शक्यता जास्त असते.
बाजार समितीतील व्यापाऱ्यांच्या मते, कोरड्या आणि चांगल्या प्रतीच्या मक्याला प्रति क्विंटल २,००० रुपयांपेक्षा जास्त दर मिळू शकतो. उदाहरणार्थ, खामगाव कृषी उत्पन्न बाजार समितीत ४ एप्रिल २०२५ रोजी उच्च दर्जाच्या मक्याला २,०८० रुपये प्रति क्विंटल इतका दर मिळाला. मात्र, आर्द्रता जास्त असलेल्या मक्याच्या किंमतीत २० ते २५ टक्क्यांपर्यंत घट होऊ शकते.
उत्पादन क्षेत्रात होत असलेली वाढ
२०२४-२५ या हंगामात महाराष्ट्रातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये मक्याच्या पेरणी क्षेत्रात मोठी वाढ झाली आहे. विशेषतः बुलढाणा जिल्ह्यात यंदा ८,२८९ हेक्टर क्षेत्रावर मक्याची लागवड करण्यात आली आहे, जे मागील हंगामाच्या तुलनेत सुमारे १५ टक्के अधिक आहे. या वाढीमागे प्रामुख्याने पुरेसे पर्जन्यमान, सिंचनाची उत्तम व्यवस्था आणि मक्याच्या दरात गेल्या वर्षी झालेली वाढ यांचा समावेश आहे.
महाराष्ट्रातील इतर प्रमुख मका उत्पादक जिल्हे जसे नाशिक, औरंगाबाद, जालना आणि अमरावती येथेही मक्याच्या लागवडीत २० ते २५ टक्के वाढ झाली आहे. राज्य कृषी विभागाच्या आकडेवारीनुसार, यंदा राज्यभरात अंदाजे १.२ लाख हेक्टर क्षेत्रावर उन्हाळी मक्याची लागवड झाली आहे, जे मागील पाच वर्षांच्या सरासरीपेक्षा सुमारे ३० टक्के अधिक आहे.
बाजारातील दराचे उतार-चढाव
मक्याच्या बाजारात दररोज किंमतींमध्ये बदल होत असतो. उदाहरणार्थ, खामगाव कृषी उत्पन्न बाजार समितीत गेल्या आठवड्यातील आकडेवारी पाहता, दरात मोठी चढ-उतार दिसते:
- ३ एप्रिल २०२५: आवक ४५ क्विंटल, सरासरी दर १,९२५ रुपये प्रति क्विंटल
- ४ एप्रिल २०२५: आवक २५ क्विंटल, सरासरी दर २,०८० रुपये प्रति क्विंटल
- ५ एप्रिल २०२५: आवक ९५ क्विंटल, सरासरी दर १,९७५ रुपये प्रति क्विंटल
- ७ एप्रिल २०२५: आवक १५४ क्विंटल, सरासरी दर १,८३७ रुपये प्रति क्विंटल
- ८ एप्रिल २०२५: आवक १८९ क्विंटल, सरासरी दर १,७९० रुपये प्रति क्विंटल
या आकडेवारीवरून स्पष्ट होते की, जसजशी बाजारात मक्याची आवक वाढते, तसतसे दरात घट होते. म्हणूनच, शेतकऱ्यांनी बाजारातील या प्रवृत्तीकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे. विशेषज्ञांच्या मते, येत्या दोन आठवड्यांत बाजारात मक्याची आवक दुप्पटीने वाढण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे दरात आणखी घसरण होऊ शकते.
शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचे व्यवस्थापन सूचना
१. योग्य कापणी आणि वाळवणी:
मक्याची कापणी योग्य वेळी करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. कापणी उशिरा केल्यास मक्यातील आर्द्रतेचे प्रमाण वाढते आणि त्यामुळे गुणवत्तेत घट होते. कापणीनंतर मका चांगल्या उन्हात वाळवणे आवश्यक आहे. योग्यरित्या वाळवलेल्या मक्याची आर्द्रता १२ ते १४ टक्क्यांपर्यंत असावी, ज्यामुळे मक्याला अधिक दर मिळू शकतो आणि साठवणुकीतही नुकसान होत नाही.
२. साठवणूक व्यवस्थापन:
मका साठवताना त्याची योग्य देखभाल करणे आवश्यक आहे. मक्याच्या गोणींमध्ये किंवा कोठारात साठवताना, तळाला लाकडी फळ्या ठेवावेत म्हणजे जमिनीवरील आर्द्रता मक्यात शोषली जाणार नाही. तसेच, गोण्या एकमेकांवर रचताना त्यात हवा खेळती राहील याची काळजी घ्यावी. साठवणुकीच्या ठिकाणी किटकनाशकांचा वापर करावा, ज्यामुळे मक्यावर किड पडणार नाही.
३. बाजारपेठेचा अभ्यास:
शेतकऱ्यांनी मक्याची विक्री करण्यापूर्वी विविध बाजार समित्यांमधील दरांची तुलना करावी. काही वेळा, शेजारच्या बाजार समितीत जास्त दर मिळू शकतो. तसेच, मक्याच्या प्रतीनुसार दर बदलत असल्याने, स्वतःच्या उत्पादनाचा दर्जा तपासून विक्री निर्णय घ्यावा. मोबाईल अॅप्लिकेशनच्या माध्यमातून राज्यातील विविध बाजार समित्यांमधील मक्याचे दर तपासता येतात.
४. प्रक्रिया केलेल्या मक्याला अधिक दर:
काही शेतकरी मक्यावर प्राथमिक प्रक्रिया करून त्याची विक्री करतात. उदाहरणार्थ, मक्याचे दाणे वेगळे करून, त्याची चांगली प्रत निवडून, प्लास्टिकच्या पिशव्यांमध्ये पॅकिंग करून विक्री केल्यास, मक्याला प्रति क्विंटल २०० ते ३०० रुपये अधिक दर मिळू शकतो. ही किरकोळ विक्री शहरी भागातील बाजारपेठांमध्ये फायदेशीर ठरू शकते.
५. शेतकरी उत्पादक कंपन्यांचा वापर:
अनेक भागांमध्ये शेतकरी उत्पादक कंपन्या कार्यरत आहेत. या कंपन्यांच्या माध्यमातून मक्याची सामूहिक पद्धतीने विक्री केल्यास, शेतकऱ्यांना अधिक फायदा होऊ शकतो. कारण मोठ्या प्रमाणात माल असल्याने, दर ठरविण्याची ताकद वाढते. तसेच, या कंपन्या मका थेट पशुखाद्य कंपन्यांना विकू शकतात, ज्यामुळे मध्यस्थांची कमिशन वाचते.
मक्याच्या बाजारपेठेचे भविष्य
वाढत्या लोकसंख्येसोबतच पशुपालन आणि कुक्कुटपालन व्यवसायांचा विस्तार होत आहे. त्यामुळे मक्याची मागणी येत्या काळात वाढणार आहे. मका हा पशुखाद्याचा महत्त्वाचा घटक असल्याने, याचा वापर वाढणार आहे. तसेच, मक्यापासून निर्माण होणारे स्टार्च, ग्लुकोज आणि इतर उत्पादनांची मागणीही वाढत आहे.
दुसरीकडे, जागतिक स्तरावर मक्याच्या किंमतींचा भारतीय बाजारपेठेवरही परिणाम होतो. अमेरिका, ब्राझील, चीन यांसारख्या देशांमधील मक्याचे उत्पादन आणि निर्यात धोरणे भारतीय मक्याच्या दरावर परिणाम करतात. महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांनी या सर्व बाबींचा विचार करून, मक्याचे उत्पादन आणि विक्री धोरण ठरवणे फायदेशीर ठरेल.