NPS retirement आपण आयुष्यभर काम करतो, कमावतो आणि आपल्या कुटुंबाची काळजी घेतो. पण आपल्या स्वतःच्या वृद्धापकाळाबद्दल किती विचार करतो? निवृत्तीनंतर आर्थिक स्वावलंबन राखण्यासाठी आज पासूनच योग्य नियोजन आवश्यक आहे. केंद्र सरकारची राष्ट्रीय पेन्शन प्रणाली (NPS) याच उद्देशाने तयार केलेली योजना आहे. या लेखात आपण जाणून घेऊ की NPS कशी कार्य करते आणि ती तुमच्या निवृत्तीनंतरच्या जीवनाला कशी सुरक्षित आणि समृद्ध बनवू शकते.
राष्ट्रीय पेन्शन प्रणाली म्हणजे काय?
राष्ट्रीय पेन्शन प्रणाली (NPS) ही केंद्र सरकारने पेन्शन फंड रेग्युलेटरी अँड डेव्हलपमेंट अथॉरिटी (PFRDA) च्या देखरेखीखाली सुरू केलेली एक स्वयंसेवी, दीर्घकालीन गुंतवणूक योजना आहे. २००४ साली प्रथम केंद्र सरकारी कर्मचारी यांच्यासाठी सुरू केलेली ही योजना आता सर्व भारतीय नागरिकांसाठी खुली आहे. NPS चा मुख्य उद्देश प्रत्येक भारतीयाला निवृत्तीनंतर आर्थिकदृष्ट्या सुरक्षित आणि स्वावलंबी जीवन देण्याचा आहे.
या योजनेत दरमहा किंवा नियमित अंतराने गुंतवणूक केली जाते आणि ही रक्कम इक्विटी, कॉर्पोरेट बॉन्ड्स आणि सरकारी सिक्युरिटीजमध्ये गुंतवली जाते. याचा फायदा म्हणजे गुंतवणूकीवर दीर्घकाळात मिळणारा चांगला परतावा. त्यामुळे वृद्धापकाळासाठी एक मोठी रक्कम साठवणे शक्य होते.
NPS ची वैशिष्ट्ये आणि फायदे
१. नियमित रक्कम गुंतवण्याची सुविधा
NPS मध्ये तुम्ही दरमहा किमान ₹५०० पासून ते जास्तीत जास्त जितकी रक्कम गुंतवू शकता तेवढी गुंतवणूक करू शकता. गुंतवणूकीत नियमितता राखल्याने चक्रवाढ व्याजाचा फायदा मिळतो, ज्यामुळे कालांतराने तुमचे कॉर्पस मोठे होत जाते.
२. स्वतंत्र निवडीचे स्वातंत्र्य
NPS मध्ये गुंतवणूकदारांना अनेक निवडी उपलब्ध आहेत. तुम्ही तुमच्या गुंतवणूकीसाठी पेन्शन फंड मॅनेजर निवडू शकता, इक्विटी, कॉर्पोरेट बॉन्ड्स किंवा गव्हर्नमेंट सिक्युरिटीज यातील गुंतवणूकीचे प्रमाण ठरवू शकता आणि तुमच्या जोखमीच्या क्षमतेनुसार गुंतवणूकीची रणनीती ठरवू शकता.
३. कमी व्यवस्थापन शुल्क
NPS हे जगभरातील समान पेन्शन उत्पादनांच्या तुलनेत सर्वात कमी व्यवस्थापन शुल्क असलेले उत्पादन आहे. दीर्घकालीन गुंतवणूकीमध्ये हे शुल्क खूप महत्त्वाचे ठरते, कारण ३५-४० वर्षांच्या गुंतवणूक कालावधीत जास्त शुल्कामुळे तुमच्या कॉर्पसमधून लक्षणीय रक्कम कमी होऊ शकते.
४. कर सवलती
NPS मध्ये गुंतवणूक केल्याने आयकर कायद्याअंतर्गत विविध कलमांतर्गत कर सवलती मिळतात:
- कलम ८०C अंतर्गत ₹१.५ लाख पर्यंत कर सवलत
- कलम ८०CCD(1B) अंतर्गत अतिरिक्त ₹५०,००० पर्यंत सवलत
- नोकरदार व्यक्तींसाठी, त्यांच्या नियोक्त्याने केलेल्या योगदानावर कलम ८०CCD(2) अंतर्गत अतिरिक्त सवलत
याचा अर्थ तुम्ही वार्षिक ₹२ लाख पर्यंत कर सवलत मिळवू शकता, जे गुंतवणूकीचा एक महत्त्वाचा फायदा आहे.
५. सुवाह्यता (पोर्टेबिलिटी)
NPS खाते उघडल्यावर तुम्हाला एक अद्वितीय १२ अंकी परमनंट रिटायरमेंट अकाउंट नंबर (PRAN) दिला जातो, जो आयुष्यभर तुमच्यासोबत राहतो. नोकरी बदलली, शहर बदलले किंवा क्षेत्र बदलले तरीही तुमचे NPS खाते आणि त्यात साठलेली रक्कम अबाधित राहते.
NPS चे प्रकार
१. टियर-१ खाते
हे मूलभूत पेन्शन खाते आहे, ज्यात किमान ₹५०० ची गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे. या खात्यातून वयाच्या ६० वर्षांपूर्वी पैसे काढणे मर्यादित आहे, पण याच खात्यावर कर सवलती मिळतात.
२. टियर-२ खाते
हे एक वैकल्पिक बचत खाते आहे, जे अधिक लवचिक आहे. यात गुंतवणूक करताना किमान ₹१,००० ची आवश्यकता असते. या खात्यातून कधीही पैसे काढू शकता, परंतु यावर कोणतीही कर सवलत मिळत नाही.
NPS मधील गुंतवणूक व्यवस्थापन
NPS मध्ये तुमची गुंतवणूक खालील मार्गांनी व्यवस्थापित केली जाते:
१. ऍक्टिव्ह चॉइस
या पद्धतीमध्ये तुम्ही स्वतः निवडू शकता की तुमचे पैसे इक्विटी (E), कॉर्पोरेट डेट (C), गव्हर्नमेंट सिक्युरिटीज (G) आणि अल्टरनेटिव्ह इन्व्हेस्टमेंट फंड्स (A) या चार प्रकारांमध्ये किती प्रमाणात गुंतवायचे. इक्विटीमध्ये अधिक गुंतवणूक केल्यास दीर्घकालीन परतावा जास्त असतो, पण थोडा जोखीमपूर्ण असतो.
२. ऑटो चॉइस (लाइफ सायकल फंड)
या पद्धतीमध्ये तुमच्या वयानुसार इक्विटी, कॉर्पोरेट डेट आणि गव्हर्नमेंट सिक्युरिटीजमधील गुंतवणूकीचे प्रमाण आपोआप ठरवले जाते. जसजसे वय वाढते, तसतसे इक्विटी आणि कॉर्पोरेट डेटमधील गुंतवणूक कमी होत जाते आणि गव्हर्नमेंट सिक्युरिटीजमधील गुंतवणूक वाढते. तुमच्या जोखीम क्षमतेनुसार तुम्ही आक्रमक, मध्यम किंवा सावध या तीन पद्धतींपैकी एक निवडू शकता.
आजच सुरुवात का करावी?
चक्रवाढ व्याजाचा फायदा घेण्यासाठी NPS मध्ये लवकरात लवकर गुंतवणूक करणे फायदेशीर ठरते. उदाहरणार्थ:
२० वर्षांच्या वयात सुरुवात करताना
समजा, तुम्ही तुमच्या वयाच्या २० व्या वर्षी NPS मध्ये दरमहा फक्त ₹५,००० गुंतवायला सुरुवात करता. ही गुंतवणूक तुम्ही ६० वर्षांपर्यंत म्हणजे ४० वर्षे करता, तर सरासरी १०% वार्षिक परताव्याने तुमचं एकूण कॉर्पस जवळपास ₹१.९१ कोटी इतकं होऊ शकतं. या रकमेवर:
- ४०% रक्कम (₹७६.४० लाख) वार्षिकी (Annuity) योजनेमध्ये गुंतवून दरमहा ₹६३,७६८ रुपयांची निश्चित पेन्शन
- ६०% रक्कम (₹१.१४ कोटी) Systematic Withdrawal Plan (SWP) वापरून दरमहा ₹१.४३ लाख
अशा प्रकारे, तुम्ही निवृत्तीनंतर दरमहा जवळपास ₹२ लाख रुपये मिळवू शकता.
३० वर्षांच्या वयात सुरुवात करताना
जर तुम्ही ३० वर्षांच्या वयात सुरुवात करता आणि ६० वर्षांपर्यंत म्हणजे ३० वर्षे दरमहा ₹५,००० गुंतवता, तर तुमचं कॉर्पस सुमारे ₹१.२७ कोटी होऊ शकतं. यावर तुम्ही दरमहा ₹१.२५ लाख पेन्शन मिळवू शकता.
४० वर्षांच्या वयात सुरुवात करताना
जर तुम्ही ४० वर्षांच्या वयात सुरुवात करता आणि फक्त २० वर्षे गुंतवणूक करता, तरीही तुम्हाला निवृत्तीनंतर सुमारे ₹४५ लाख इतकं कॉर्पस मिळू शकतं, ज्यावर तुम्ही दरमहा ₹३५,००० पेन्शन मिळवू शकता.
NPS योजनेसाठी पात्रता
राष्ट्रीय पेन्शन प्रणालीसाठी तुम्ही पात्र आहात जर:
- तुम्ही भारतीय नागरिक आहात (निवासी, अनिवासी किंवा OCI)
- तुमचे वय अर्ज सादर करताना १८ ते ७० वर्षांदरम्यान आहे
- तुमच्याकडे PAN कार्ड आणि KYC तपशील आहेत
NPS मध्ये आता नवीन सुविधा – NPS वत्सल्य
२०२४-२५ च्या अर्थसंकल्पात सरकारने NPS वत्सल्य ही नवीन योजना सादर केली आहे. या योजनेअंतर्गत पालक आपल्या अल्पवयीन मुलांसाठी NPS खाते उघडू शकतात आणि त्यांच्या १८ वर्षे पूर्ण होईपर्यंत दरमहिना किंवा दरवर्षी योगदान देऊ शकतात. मुले १८ वर्षांची झाल्यावर, ते NPS वत्सल्य खाते सामान्य NPS खात्यात रूपांतरित करून स्वतंत्रपणे व्यवस्थापित करू शकतात.
राष्ट्रीय पेन्शन प्रणाली (NPS) परतावा दर
NPS एक बाजार-संलग्न योजना असल्याने, त्याचा परतावा दर निश्चित नाही आणि बाजाराच्या कामगिरीवर अवलंबून असतो. तथापि, ऐतिहासिकदृष्ट्या NPS ने दीर्घकाळात ९% ते १२% दरम्यान वार्षिक परतावा दिला आहे. हा परतावा तुम्ही निवडलेल्या संपत्ती वर्गावर (इक्विटी, कॉर्पोरेट डेट, गव्हर्नमेंट सिक्युरिटीज) आणि पेन्शन फंड मॅनेजरवर अवलंबून असतो.
राष्ट्रीय पेन्शन प्रणाली (NPS) ही निवृत्तीनंतरचे आर्थिक जीवन सुरक्षित आणि समृद्ध करण्यासाठी एक उत्तम साधन आहे. कमी व्यवस्थापन शुल्क, आकर्षक कर सवलती आणि लवचिक गुंतवणूक पर्याय यांमुळे ही योजना सर्व भारतीयांसाठी आदर्श ठरते.
वृद्धापकाळ हा आयुष्याचा एक महत्त्वाचा टप्पा आहे आणि तो आनंदी आणि समाधानी होण्यासाठी आर्थिक स्वातंत्र्य अत्यंत महत्त्वाचे आहे. राष्ट्रीय पेन्शन प्रणालीद्वारे आज केलेली छोटी गुंतवणूक तुमच्या उद्याच्या आर्थिक स्वातंत्र्याचा पाया रचेल. म्हणूनच, आजच NPS मध्ये गुंतवणूक सुरू करा आणि निवृत्तीनंतर दरमहा दोन लाख रुपयांपर्यंत पेन्शन मिळवण्याचे स्वप्न साकार करा!
