Lakhpati Didi Yojana लखपती दीदी योजना ही प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखालील केंद्र सरकारने महिलांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवण्यासाठी सुरू केलेली एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश देशातील महिलांना स्वयं सहायता गटाच्या (Self Help Group – SHG) माध्यमातून आर्थिक स्वातंत्र्य मिळवून देणे आहे. या योजनेच्या माध्यमातून महिलांचे वार्षिक उत्पन्न एक लाख रुपयांपेक्षा अधिक करण्याचे उद्दिष्ट आहे, ज्यामुळे त्यांना ‘लखपती दीदी’ म्हणून ओळखले जाईल.
लखपती दीदी कोण असते?
‘लखपती दीदी’ म्हणजे अशी महिला जी स्वयं सहायता गटाची सदस्य असून तिचे वार्षिक कुटुंब उत्पन्न एक लाख रुपयांपेक्षा जास्त आहे. केवळ आर्थिक यश इतकेच नव्हे तर शाश्वत उपजीविकेच्या पद्धती अवलंबून आणि चांगल्या जीवनमानाचा दर्जा प्राप्त करून ही महिला इतरांसाठी प्रेरणादायी ठरते. हे उत्पन्न किमान चार शेती हंगाम किंवा व्यावसायिक चक्रांमध्ये टिकून राहणारे असावे, जेणेकरून दरमहा सरासरी उत्पन्न दहा हजार रुपयांपेक्षा जास्त असेल.
योजनेची उद्दिष्टे
- महिलांना आर्थिक स्वावलंबन मिळवून देणे
- स्वयं सहायता गटाच्या माध्यमातून महिलांना एकत्रित करणे
- ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला बळकटी देणे
- महिलांच्या नेतृत्व क्षमतांचा विकास करणे
- महिलांना उद्योजकता क्षेत्रात प्रवेश करण्यास प्रोत्साहित करणे
- साल 2025 पर्यंत तीन कोटी महिलांना लखपती बनवणे
योजनेचे प्रमुख वैशिष्ट्ये
आर्थिक सहाय्य
- महिलांना एक ते पाच लाख रुपयांपर्यंतचे कर्ज दिले जाते
- या कर्जावर कोणतेही व्याज आकारले जात नाही
- स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी ही आर्थिक मदत अत्यंत उपयुक्त ठरते
कौशल्य विकास प्रशिक्षण
- स्वयं सहायता गटातील महिलांना व्यावसायिक प्रशिक्षण दिले जाते
- प्रशिक्षणामुळे महिला आपला व्यवसाय अधिक चांगल्या पद्धतीने चालवू शकतात
- विविध क्षेत्रांमध्ये कौशल्य विकसित करण्यावर भर दिला जातो
आर्थिक साक्षरता
- महिलांना आर्थिक व्यवहार समजण्यासाठी मार्गदर्शन केले जाते
- बचत व गुंतवणूक यांचे महत्व समजावून सांगितले जाते
- बँकिंग सुविधांचा वापर कसा करावा याविषयी प्रशिक्षण दिले जाते
योजनेची पात्रता
लखपती दीदी योजनेचा लाभ घेण्यासाठी खालील निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- वय: अर्जदार महिलेचे वय 18 ते 50 वर्षांदरम्यान असावे
- राष्ट्रीयत्व: भारताची नागरिक असणे आवश्यक
- स्वयं सहायता गट: महिला स्वयं सहायता गटाची सदस्य असणे आवश्यक
- कुटुंब: कुटुंबातील कोणतीही व्यक्ती सरकारी नोकरीत नसावी
- व्यवसाय योजना: व्यवसाय सुरू करण्यासाठी योग्य योजना (बिझनेस प्लॅन) असणे आवश्यक
आवश्यक कागदपत्रे
या योजनेसाठी अर्ज करताना खालील कागदपत्रे सादर करणे आवश्यक आहे:
- आधार कार्ड
- पॅन कार्ड
- उत्पन्नाचा दाखला
- रहिवासी प्रमाणपत्र
- स्वयं सहायता गटाचे सदस्यत्व प्रमाणपत्र
- शैक्षणिक किंवा कौशल्य प्रमाणपत्र
- बँक खात्याचे तपशील
- पासपोर्ट आकाराचा फोटो
- मोबाईल नंबर
अर्ज प्रक्रिया
लखपती दीदी योजनेसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:
- स्थानिक स्वयं सहायता गटाच्या (SHG) माध्यमातून संपर्क साधा
- आवश्यक कागदपत्रे संकलित करा
- व्यवसाय योजना (बिझनेस प्लॅन) तयार करा
- स्थानिक पंचायत किंवा ब्लॉक कार्यालयात अर्ज सादर करा
- प्रशिक्षणासाठी नावनोंदणी करा
योजनेचे यशस्वी उदाहरण
भारतातील विविध राज्यांमध्ये या योजनेची अंमलबजावणी सुरू आहे. उत्तराखंड राज्यातील उधम सिंह नगर जिल्हा या योजनेच्या अंमलबजावणीत आघाडीवर आहे, जिथे 27,285 महिलांपैकी 25,918 महिला आधीच लखपती दीदी बनल्या आहेत. हरिद्वार जिल्हा दुसऱ्या क्रमांकावर असून तेथे 23,588 पैकी 21,442 महिला लखपती झाल्या आहेत. पौरी, अल्मोडा आणि टिहरी जिल्ह्यांमध्येही लक्षणीय प्रगती झाली आहे.
Also Read:
लग्न झालेल्या मुलींना मिळणार १ लाख रुपये, बांधकाम कामगार योजने अंतर्गत construction worker scheme
अशाच प्रकारे, राजस्थान सरकारने आर्थिक वर्ष 2025-26 च्या अर्थसंकल्पात 20 लाख महिलांना लखपती दीदी बनवण्याचे लक्ष्य ठेवले आहे. हे महिलांच्या सशक्तीकरणासाठी सरकारच्या प्रतिबद्धतेचे द्योतक आहे.
उपजीविकेचे पर्याय
या योजनेंतर्गत महिलांना खालील क्षेत्रांमध्ये उपजीविका मिळवण्यासाठी प्रोत्साहित केले जाते:
- शेती आधारित व्यवसाय: मोठ्या धान्य आणि फळांचे मूल्यवर्धन
- दुग्ध व्यवसाय: दूध उत्पादन आणि दुग्धजन्य पदार्थांचे उत्पादन
- एलपीजी वितरण: गॅस सिलिंडरचे वितरण करून कमिशन मिळवणे
- पशुवैद्यकीय सेवा: प्राथमिक पशुवैद्यकीय सेवा आणि विमा योजना
- डिजिटल व्यवहार: डिजिटल पेमेंट सुविधा देऊन कमिशन मिळवणे
- हस्तकला: स्थानिक हस्तकला आणि कलात्मक वस्तूंचे उत्पादन आणि विक्री
- रेडीमेड कपडे: शिलाई आणि कपड्यांचा व्यवसाय
योजनेची प्रगती आणि भविष्यातील दृष्टिकोन
देशभरात या योजनेला चांगला प्रतिसाद मिळत आहे. आतापर्यंत एक कोटी महिला लखपती दीदी बनल्या आहेत, आणि सरकारचे लक्ष्य आहे की 2025 पर्यंत तीन कोटी महिला या योजनेच्या माध्यमातून लखपती होतील. सध्या देशभरात सुमारे 3.09 कोटी संभाव्य लखपती दीदींची नोंद झाली आहे आणि 5.89 कोटी डिजिटल आजीविका रजिस्टर तयार करण्यात आला आहे.
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आंतरराष्ट्रीय महिला दिनाच्या निमित्ताने गुजरातच्या नवसारी जिल्ह्यातील वनसी-बोरसी येथे लखपती दीदी कार्यक्रमात भाग घेतला, जिथे 1.1 लाखांहून अधिक महिलांनी सहभाग नोंदवला होता, जे एक ऐतिहासिक मिलन होते.
लखपती दीदी योजना ही महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी एक क्रांतिकारी पाऊल आहे. या योजनेमुळे महिलांना केवळ आर्थिक स्थिरता मिळतेच, त्याचबरोबर समाजात सन्मान आणि आत्मविश्वासही मिळतो. स्वयं सहायता गटांच्या माध्यमातून महिला एकत्र येऊन एकमेकींना सहाय्य करतात आणि आपल्या कौशल्यांचा विकास करून आर्थिक स्वातंत्र्याचा मार्ग अवलंबतात.
आज देशभरातील अनेक महिलांचे जीवन या योजनेमुळे बदलले आहे. त्या केवळ स्वतःसाठीच नव्हे तर कुटुंब आणि समाजासाठीही आर्थिक योगदान देत आहेत. लखपती दीदी बनण्याचे स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी अधिकाधिक महिलांनी या योजनेचा लाभ घ्यावा आणि आर्थिक स्वातंत्र्याच्या दिशेने पाऊल टाकावे.
