Lakshpati Yojana भारतातील ग्रामीण महिलांच्या आर्थिक सक्षमीकरणासाठी केंद्र सरकारने अनेक योजना राबविल्या आहेत. त्यापैकी एक अत्यंत महत्त्वाची योजना म्हणजे “लखपती दीदी योजना”. ही योजना महिलांना आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी बनवण्यासाठी आणि त्यांच्या कुटुंबाचे जीवनमान उंचावण्यासाठी आखण्यात आली आहे. दीनदयाल अंत्योदय योजना – राष्ट्रीय ग्रामीण आजीविका मिशन (DAY-NRLM) अंतर्गत राबविण्यात येणारी ही योजना महिलांच्या जीवनात आर्थिक क्रांती घडवण्याचे ध्येय ठेवून काम करत आहे.
योजनेची व्याप्ती आणि उद्दिष्टे
लखपती दीदी योजनेचा मुख्य उद्देश ग्रामीण आणि शहरी भागातील महिलांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवणे हा आहे. या योजनेअंतर्गत महिलांना स्वयंरोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देऊन त्यांच्या कुटुंबाची वार्षिक उत्पन्नाची पातळी किमान १ लाख रुपये पर्यंत वाढवण्याचे उद्दिष्ट ठेवण्यात आले आहे. “लखपती” या शब्दाचा अर्थच आहे – ज्या व्यक्तीचे वार्षिक उत्पन्न किमान एक लाख रुपये असते.
१५ ऑगस्ट २०२३ रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी या योजनेची घोषणा केली आणि त्यानंतर संपूर्ण देशात या योजनेला उत्स्फूर्त प्रतिसाद मिळाला. विशेषतः महाराष्ट्रातील महिलांनी या योजनेचा मोठ्या प्रमाणात लाभ घेतला आहे. २५ ऑगस्ट २०२४ रोजी जळगाव येथे आयोजित लखपती दीदी संमेलनात पंतप्रधानांनी ११ लाख नवीन लखपती दीदींना प्रमाणपत्र देऊन सन्मानित केले. या प्रसंगी २,५०० कोटी रुपयांचा फिरता निधी वितरित करण्यात आला, ज्याचा लाभ ४.३ लाख स्वयं सहायता गटांना मिळाला.
योजनेची वैशिष्ट्ये
लखपती दीदी योजनेची अनेक वैशिष्ट्ये आहेत जी महिलांसाठी फायदेशीर ठरत आहेत:
१. व्याजमुक्त कर्ज सुविधा
या योजनेअंतर्गत स्वयं सहायता गटांना १ ते ५ लाख रुपयांपर्यंत व्याजमुक्त कर्ज उपलब्ध करून दिले जाते. हे कर्ज व्यवसायाच्या गरजेनुसार मिळू शकते आणि त्याची परतफेड करण्यासाठी योग्य कालावधी दिला जातो.
२. कौशल्य विकास प्रशिक्षण
महिलांना विविध क्षेत्रांमध्ये कौशल्य प्रशिक्षण दिले जाते. यामध्ये LED बल्ब निर्मिती, प्लंबिंग, ड्रोन दुरुस्ती, ब्युटी पार्लर व्यवस्थापन, शिवणकाम, हस्तकला इत्यादी विषयांचा समावेश आहे.
३. बाजारपेठेशी जोडणी
स्वयं सहायता गटांद्वारे तयार केलेल्या उत्पादनांना Amazon, Flipkart, JioMart आणि Government e-Marketplace (GeM) यांसारख्या ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्मवर विक्रीची संधी उपलब्ध करून दिली जाते.
४. आर्थिक साक्षरता
महिलांना आर्थिक व्यवस्थापन, बचत योजना आणि कर्ज परतफेडीबाबत मार्गदर्शन केले जाते.
५. विमा संरक्षण
काही राज्यांमध्ये लाभार्थी महिलांना विमा संरक्षण आणि इतर आर्थिक लाभ देखील प्रदान केले जातात.
Also Read:
लग्न झालेल्या मुलींना मिळणार १ लाख रुपये, बांधकाम कामगार योजने अंतर्गत construction worker scheme
पात्रता
लखपती दीदी योजनेचा लाभ घेण्यासाठी खालील पात्रता निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- महिलांचे वय १८ ते ५० वर्षे असावे
- भारतीय नागरिक असणे आवश्यक
- स्वयं सहायता गटाची सदस्य असणे अनिवार्य
- काही राज्यांमध्ये कुटुंबाची वार्षिक उत्पन्न मर्यादा ३ लाख रुपयांपेक्षा कमी असावी
- कुटुंबातील कोणताही सदस्य सरकारी नोकरीत नसावा
अर्ज प्रक्रिया
लखपती दीदी योजनेसाठी अर्ज करण्याच्या विविध पद्धती उपलब्ध आहेत:
ऑफलाइन अर्ज पद्धत
१. जवळच्या स्वयं सहायता गट कार्यालय, ग्रामपंचायत किंवा ग्रामीण विकास विभागाच्या कार्यालयात जावे २. लखपती दीदी योजनेचा अर्ज फॉर्म मिळवावा ३. आवश्यक माहिती भरून सर्व कागदपत्रे जोडावीत ४. पूर्ण भरलेला अर्ज संबंधित कार्यालयात जमा करावा
ऑनलाइन अर्ज पद्धत
१. DAY-NRLM चे अधिकृत संकेतस्थळ (nrlm.gov.in) ला भेट द्यावी २. “Lakhpati Didi Yojana” या लिंकवर क्लिक करावे ३. नोंदणी करून लॉगिन करावे ४. ऑनलाइन अर्ज फॉर्म भरून आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करावीत
मोबाइल अॅप द्वारे अर्ज
१. Google Play Store वरून “Lakhpati Didi” अॅप डाउनलोड करावे २. अॅपवर नोंदणी करावी ३. आवश्यक माहिती भरून अर्ज सबमिट करावा
आवश्यक कागदपत्रे
अर्ज करताना खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
- आधार कार्ड
- पॅन कार्ड
- उत्पन्नाचा दाखला
- स्वयं सहायता गटाची नोंदणी प्रमाणपत्र
- व्यवसाय योजना
- बँक खाते तपशील
- निवासाचा पुरावा
योजनेचे फायदे
आर्थिक स्वावलंबन
महिलांना स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे त्या आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी बनतात.
कौशल्य विकास
विविध कौशल्ये शिकून महिला अधिक सक्षम बनतात आणि त्यांच्या रोजगाराच्या संधी वाढतात.
सामाजिक स्थान
आर्थिकदृष्ट्या सक्षम महिलांचे समाजातील स्थान उंचावते आणि त्यांना अधिक आदर मिळतो.
कुटुंबाचे जीवनमान सुधारणे
वाढीव उत्पन्नामुळे संपूर्ण कुटुंबाचे जीवनमान सुधारते.
महाराष्ट्रातील प्रगती
महाराष्ट्रात या योजनेला विशेष प्रतिसाद मिळाला आहे. उपमुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी महाराष्ट्रातील १ कोटी महिलांना लखपती दीदी बनवण्याचा संकल्प व्यक्त केला आहे. पुढील टप्प्यात २५ लाख महिलांना सशक्त करण्याचे लक्ष्य ठेवण्यात आले आहे.
राज्यातील विविध जिल्ह्यांमध्ये या योजनेचे कार्यान्वयन यशस्वीपणे सुरू आहे. अनेक महिलांनी या योजनेचा लाभ घेऊन स्वतःचे छोटे व्यवसाय सुरू केले आहेत आणि आर्थिक स्वावलंबन साधले आहे.
आव्हाने आणि उपाययोजना
या योजनेच्या अंमलबजावणीत काही आव्हाने आहेत:
१. जागरूकतेचा अभाव २. कागदपत्रांची पूर्तता करण्यात अडचणी ३. तांत्रिक ज्ञानाचा अभाव ४. बाजारपेठेतील स्पर्धा
या आव्हानांवर मात करण्यासाठी सरकार विविध उपाययोजना करत आहे:
- ग्रामीण भागात जागरूकता मोहिमा
- स्थानिक पातळीवर मदत केंद्रे
- नियमित प्रशिक्षण कार्यक्रम
- बाजारपेठ विकास योजना
अनेक महिलांनी या योजनेचा लाभ घेऊन यशस्वी उद्योजक बनले आहे. काही महिलांनी लघुउद्योग सुरू केले आहेत, तर काहींनी कृषी-आधारित व्यवसाय सुरू केले आहेत. या महिलांच्या यशामुळे इतर महिलांनाही प्रेरणा मिळत आहे. सरकारने या योजनेचा विस्तार करण्याची योजना आखली आहे. येत्या काळात अधिकाधिक महिलांना या योजनेचा लाभ मिळावा यासाठी विविध उपक्रम राबविले जाणार आहेत. तंत्रज्ञानाचा वापर करून अर्ज प्रक्रिया अधिक सुलभ करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत.
लखपती दीदी योजना ही महिला सक्षमीकरणाच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. या योजनेमुळे ग्रामीण महिलांना आर्थिक स्वातंत्र्य मिळत आहे आणि त्यांचे जीवनमान सुधारत आहे. सरकारच्या या पुढाकारामुळे महिलांचे सामाजिक आणि आर्थिक स्थान उंचावत आहे.
महाराष्ट्रातील महिलांनी या योजनेचा भरपूर लाभ घ्यावा आणि आर्थिक स्वावलंबन साधावे. स्वयं सहायता गटांमधील महिलांनी एकत्र येऊन या योजनेचा फायदा घ्यावा आणि स्वतःचे भविष्य उज्ज्वल करावे. या योजनेबद्दल अधिक माहितीसाठी जवळच्या ग्रामीण विकास कार्यालयाशी संपर्क साधावा किंवा अधिकृत संकेतस्थळाला भेट द्यावी. आपल्या गावातील महिलांना या योजनेबद्दल माहिती द्यावी आणि त्यांना प्रोत्साहित करावे.
