twelve crop insurance महाराष्ट्रातील प्रत्येक शेतकरी ‘सातबारा उतारा’ या शब्दाशी परिचित आहे. हा केवळ एक सरकारी कागदपत्र नाही, तर शेतकऱ्यांच्या जमिनीचा अधिकार सिद्ध करणारा महत्त्वाचा दस्तावेज आहे. आजच्या काळात जमिनीच्या वादांमध्ये वाढ होत आहे, विशेषत: शेतजमिनींबाबत. अनेकदा असे दिसून येते की, एखादा शेतकरी त्याच्या सातबारावर नोंदलेल्या क्षेत्रापेक्षा जास्त जमीन वापरत असतो, ज्यामुळे शेजारील शेतकऱ्यांना त्यांच्या हक्काची जमीन पूर्णपणे मिळत नाही. अशा परिस्थितीत सातबारा उतारा हा अत्यंत महत्त्वाचा ठरतो.
सातबारा उतारा म्हणजे काय?
‘सातबारा उतारा’ हा महाराष्ट्रातील जमिनीचा महत्त्वाचा अभिलेख आहे. त्याला ‘रेकॉर्ड ऑफ राईट्स’ असेही म्हणतात. यामध्ये जमिनीचा सर्वे नंबर, क्षेत्रफळ, मालकाचे नाव, पीक पद्धती, सिंचनाची साधने, जमिनीवरील कर्ज आणि बोजा याबद्दलची माहिती असते. या दस्तावेजामुळे जमिनीच्या कायदेशीर मालकीचा पुरावा मिळतो.
‘सातबारा’ हे नाव कसे पडले याचा इतिहास मनोरंजक आहे. ब्रिटिश काळात जमिनीची नोंद दोन फॉर्म्समध्ये ठेवली जात असे – फॉर्म नंबर ७ (जमिनीचे क्षेत्रफळ आणि मालकाचे नाव) आणि फॉर्म नंबर १२ (पीक पद्धती आणि इतर तपशील). या दोन्ही फॉर्म्सचा समावेश असलेल्या एकत्रित दस्तावेजाला ‘सात-बारा’ म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
सातबारा उताऱ्याचे महत्त्व
सातबारा उतारा हा शेतकऱ्यांसाठी केवळ एक कागदपत्र नाही, तर त्यांच्या अस्तित्वाचा आधार आहे. त्याचे महत्त्व पुढीलप्रमाणे सांगता येईल:
१. जमिनीच्या मालकीचा पुरावा
सातबारा उतारा हा जमिनीच्या मालकीचा अधिकृत पुरावा मानला जातो. कोणत्याही वादाच्या प्रसंगी, न्यायालयात हा दस्तावेज महत्त्वाचा पुरावा म्हणून वापरला जातो. या दस्तावेजावर ज्या व्यक्तीचे नाव आहे, त्या व्यक्तीला त्या जमिनीची कायदेशीर मालक मानले जाते.
२. जमीन व्यवहारासाठी आवश्यक
जमीन खरेदी-विक्री, गहाण ठेवणे, भाडेपट्टा करणे यासारख्या कोणत्याही व्यवहारासाठी सातबारा उतारा आवश्यक असतो. या दस्तावेजाशिवाय कोणताही जमीन व्यवहार पूर्ण होऊ शकत नाही.
३. बँक कर्जासाठी आवश्यक
शेतकऱ्यांना बँकेकडून कर्ज घेण्यासाठी सातबारा उताऱ्याची आवश्यकता असते. बँका कर्ज देण्यापूर्वी जमिनीची मालकी सिद्ध करण्यासाठी हा दस्तावेज तपासतात.
४. शासकीय योजनांचा लाभ घेण्यासाठी
शेतकऱ्यांसाठी असलेल्या विविध शासकीय योजनांचा लाभ घेण्यासाठी सातबारा उताऱ्याची आवश्यकता असते. शासकीय सबसिडी, पीक विमा, शेती उपकरणांसाठी अनुदान यासारख्या सुविधा मिळवण्यासाठी सातबारा उतारा महत्त्वाचा असतो.
५. जमिनीच्या वादांचे निराकरण
शेतकऱ्यांमधील जमिनीच्या वादांचे निराकरण करण्यासाठी सातबारा उतारा महत्त्वाचा ठरतो. जमिनीच्या सीमेबाबत, वहिवाटीबाबत किंवा मालकीबाबत वाद निर्माण झाल्यास, सातबारा उताऱ्यावरील नोंदी महत्त्वाच्या पुराव्या म्हणून वापरल्या जातात.
शेतकऱ्यांमधील जमिनीचे वाद आणि सातबारा उतारा
महाराष्ट्रातील प्रत्येक गावात शेतकऱ्यांमध्ये जमिनीवरून वाद असतात. या वादांचे मुख्य कारण म्हणजे जमिनीचे अतिक्रमण. अनेकदा एखादा शेतकरी त्याच्या सातबारा उताऱ्यावर नमूद केलेल्या क्षेत्रापेक्षा जास्त जमीन वापरत असतो. त्यामुळे शेजारच्या शेतकऱ्यांना त्यांच्या हक्काची जमीन पूर्णपणे मिळत नाही. असे वाद सोडवण्यासाठी सातबारा उताऱ्याचा वापर केला जातो.
जर एखाद्या शेतकऱ्याला त्याच्या सातबारा उताऱ्यावर नमूद केलेल्या क्षेत्रापेक्षा कमी जमीन मिळत असेल, तर त्यासाठी त्याला जमिनीची मोजणी करवून घ्यावी लागते. मोजणीमध्ये जर अतिक्रमण आढळले, तर त्यावर कायदेशीर कारवाई केली जाऊ शकते.
सातबारा उतारा ऑनलाईन कसा डाउनलोड करावा?
आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या युगात महाराष्ट्र सरकारने सातबारा उतारा ऑनलाईन डाउनलोड करण्याची सुविधा उपलब्ध केली आहे. या सुविधेमुळे शेतकऱ्यांना तहसील कार्यालयात जाण्याची गरज पडत नाही. ऑनलाईन सातबारा उतारा डाउनलोड करण्यासाठी पुढील पायऱ्या अनुसरा:
१. महाभूलेख वेबसाईटला भेट द्या
सर्वप्रथम महाराष्ट्र सरकारच्या अधिकृत भूमी अभिलेख वेबसाईट – “महाभूलेख” (https://mahabhulekh.maharashtra.gov.in) वर जा.
२. जिल्हा निवडा
वेबसाईटच्या मुख्यपृष्ठावरून, दिलेल्या यादीतून संबंधित जिल्हा निवडा. उदाहरणार्थ, पुणे, नाशिक, औरंगाबाद इत्यादी.
३. तालुका निवडा
जिल्हा निवडल्यानंतर, दिलेल्या पर्यायांमधून योग्य तालुका (उपजिल्हा) निवडा. उदाहरणार्थ, हवेली, शिरूर, मुळशी इत्यादी.
४. गाव निवडा
तालुका निवडल्यानंतर, जमीन ज्या गावात आहे ते गाव निवडा. उदाहरणार्थ, वडगाव शेरी, लोणावळा, सिंहगड इत्यादी.
५. सातबारा उतारा शोधा
गाव निवडल्यानंतर, तुम्ही सर्वे नंबर किंवा जमीन मालकाचे नाव वापरून सातबारा उतारा शोधू शकता. उदाहरणार्थ, सर्वे नंबर १२३ किंवा मालकाचे नाव जसे की ‘पाटील’ इत्यादी.
६. पहा आणि डाउनलोड करा
एकदा तपशील पुनर्प्राप्त झाल्यानंतर, तुम्ही स्क्रीनवर सातबारा उतारा पाहू शकता. त्यानंतर तुम्ही तो पीडीएफ स्वरूपात डाउनलोड करू शकता किंवा प्रिंट करू शकता.
७. मोबाईल अॅप्लिकेशन
महाराष्ट्र सरकारने ‘महाभूलेख’ नावाचे अधिकृत मोबाईल अॅप्लिकेशन देखील विकसित केले आहे, ज्याच्या माध्यमातून तुम्ही सातबारा उतारा मोबाईलवरून सहजपणे डाउनलोड करू शकता.
सातबारा उताऱ्यातील महत्त्वाचे भाग
सातबारा उताऱ्यामध्ये अनेक महत्त्वाचे भाग असतात, जे शेतकऱ्यांनी समजून घेणे आवश्यक आहे:
१. जमीन धारकाचे नाव
याचा अर्थ जमिनीचे कायदेशीर मालक कोण आहे, हे दर्शवते. जमिनीच्या सर्व हक्क आणि जबाबदाऱ्या या व्यक्तीच्या नावावर असतात.
२. खाते क्रमांक
प्रत्येक जमीन मालकाला एक विशिष्ट खाते क्रमांक दिला जातो, जो त्या व्यक्तीचा जमिनीच्या रेकॉर्डमधील ओळख क्रमांक असतो.
३. सर्वे नंबर / गट नंबर
हा जमिनीचा अधिकृत ओळख क्रमांक असतो. प्रत्येक भूखंडाला एक विशिष्ट सर्वे नंबर असतो.
४. क्षेत्रफळ
यामध्ये जमिनीचे एकूण क्षेत्रफळ हेक्टर किंवा गुंठ्यांमध्ये दर्शवले जाते.
५. पोटखराबा
यामध्ये जमिनीपैकी जो भाग शेतीसाठी अयोग्य आहे (जसे की रस्ता, नाला, पाणवठा इ.) त्याचे क्षेत्रफळ दर्शवले जाते.
६. पीक पद्धती
यामध्ये जमिनीवर कोणते पीक घेतले जात आहे, त्याची माहिती दिली जाते. उदाहरणार्थ, जिरायत (पावसावर अवलंबून), बागायत (सिंचनाद्वारे) इत्यादी.
७. इतर हक्क
यामध्ये जमिनीवरील इतर हक्क, जसे की वहिवाट हक्क, रस्त्याचा हक्क इत्यादींची नोंद असते.
Also Read:
मुख्यमंत्री फेलोशिप योजना, पगार 61,500rs महिना पहा नवीन जीआर Mukhyamantri Fellowship Yojana
८. बोजा
यामध्ये जमिनीवरील कर्ज, गहाण किंवा इतर आर्थिक बोजा यांची नोंद असते.
सातबारा उताऱ्यामधील चुका सुधारणे
कधीकधी सातबारा उताऱ्यामध्ये काही चुका असू शकतात. उदाहरणार्थ, चुकीचे नाव, चुकीचे क्षेत्रफळ किंवा इतर चुकीची माहिती. अशा चुका सुधारण्यासाठी, संबंधित तहसील कार्यालयात जाऊन अर्ज करावा लागतो. यासाठी पुढील प्रक्रिया अनुसरावी:
१. फेरफार नोंदणी
सातबारा उताऱ्यात कोणताही बदल करण्यासाठी फेरफार नोंदणी करावी लागते. यासाठी तहसील कार्यालयात अर्ज करावा लागतो.
२. आवश्यक कागदपत्रे
फेरफार नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे, जसे की मृत्यू प्रमाणपत्र (वारसा हक्कासाठी), विक्री करारनामा (विक्रीसाठी), वाटणीपत्र (विभाजनासाठी) इत्यादी सादर करावे लागतात.
३. फी भरणे
फेरफार नोंदणीसाठी निश्चित केलेली फी भरावी लागते.
४. सुनावणी
फेरफार नोंदणीनंतर तहसीलदार त्यावर सुनावणी घेतात आणि आवश्यक ते बदल करण्याचा आदेश देतात.
सातबारा उतारा हा महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत महत्त्वाचा दस्तावेज आहे. हा दस्तावेज शेतकऱ्यांच्या जमिनीच्या मालकीचा पुरावा, जमिनीचे क्षेत्रफळ, पीक पद्धती आणि इतर महत्त्वाची माहिती प्रदान करतो. शेतकऱ्यांमधील जमिनीच्या वादांचे निराकरण करण्यासाठी सातबारा उतारा अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावतो.
आजच्या डिजिटल युगात, महाराष्ट्र सरकारने सातबारा उतारा ऑनलाईन डाउनलोड करण्याची सुविधा उपलब्ध करून दिल्याने, शेतकऱ्यांना तहसील कार्यालयात जाण्याची गरज पडत नाही. त्यामुळे शेतकऱ्यांचा वेळ आणि पैसा वाचतो. प्रत्येक शेतकऱ्याने त्याच्या सातबारा उताऱ्याची नियमितपणे तपासणी करणे आणि त्यामध्ये कोणतीही चूक असल्यास, ती तात्काळ सुधारून घेणे आवश्यक आहे.
