Chance of rain उन्हाळ्याच्या तीव्र तापमानाने होरपळून निघालेल्या महाराष्ट्राला आता थोडासा दिलासा मिळत आहे. राज्यातील विविध भागांमध्ये गेल्या काही दिवसांपासून हवामानात मोठे बदल घडत असून, तापमानात लक्षणीय घट झाली आहे. विशेषतः विदर्भात वादळी पावसाचा इशारा देण्यात आला असून, कोकण आणि मुंबई परिसरात ढगाळ वातावरणामुळे गारव्याची अनुभूती मिळत आहे. मात्र हवामान विभागाने स्पष्ट केले आहे की, ही स्थिती खरा मान्सून नसून, मान्सूनपूर्व सरींचा परिणाम आहे.
विदर्भासाठी यलो अलर्ट
केंद्रीय हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, विदर्भात पुढील २४ तासांमध्ये वादळी वाऱ्यांसह पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. विशेषतः पूर्व विदर्भासाठी यलो अलर्ट जारी करण्यात आला आहे. यामुळे या भागातील शेतकऱ्यांना सतर्क राहण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे. अचानक येणाऱ्या या पावसामुळे शेतीचे नुकसान होऊ शकते, त्यामुळे काढणीस तयार असलेल्या पिकांची त्वरित काढणी करण्याचे आवाहन कृषी विभागाने केले आहे.
या पावसासोबतच वीज कोसळण्याची शक्यता असल्याने नागरिकांनी मोकळ्या जागेत थांबू नये, वृक्षांखाली आश्रय घेऊ नये आणि विद्युत उपकरणांपासून दूर राहावे, असे आवाहन प्रशासनाने केले आहे.
राज्यातील तापमान स्थिती
राजस्थानच्या नैऋत्य दिशेपासून निर्माण झालेल्या चक्राकार वाऱ्यांमुळे आणि महाराष्ट्रात कमी दाबाचा पट्टा सक्रिय झाल्यामुळे राज्यातील तापमानात लक्षणीय घट झाली आहे. मुंबई, ठाणे, रायगड, रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग जिल्ह्यांमध्ये सकाळी आणि संध्याकाळी गारवा जाणवत आहे. या भागात तापमान ३२ ते ३५ अंश सेल्सिअस दरम्यान नोंदवले जात आहे.
मात्र महाराष्ट्राच्या उत्तर भागात उष्णतेची लाट अजूनही कायम आहे. परभणी, अकोला, वाशिम आणि ब्रह्मपुरी या भागांमध्ये तापमान ४१ ते ४२ अंश सेल्सिअस दरम्यान नोंदवले जात आहे, तर बुलढाण्यात तापमान ४० अंशांवर आहे. नागपूर, चंद्रपूर आणि गडचिरोली भागातही तापमान ४० अंशांच्या वर आहे.
मराठवाडा आणि पश्चिम महाराष्ट्रातील स्थिती
मराठवाड्यात हवामानातील बदल फारसे जाणवत नाहीत. औरंगाबाद, जालना, बीड आणि नांदेड जिल्ह्यांमध्ये तापमान ३८ ते ४० अंश सेल्सिअस दरम्यान आहे. या भागात पावसाची शक्यता कमी आहे, असा अंदाज हवामान विभागाने व्यक्त केला आहे.
पश्चिम महाराष्ट्रातील पुणे, सातारा, सांगली आणि कोल्हापूर जिल्ह्यांमध्ये मात्र ढगाळ वातावरण असून, काही भागांत हलक्या पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. या भागातील तापमान ३४ ते ३८ अंश सेल्सिअस दरम्यान नोंदवले जात आहे.
हवामान बदलाचे कारण
हवामान तज्ज्ञांनुसार, अरबी समुद्र आणि बंगालच्या उपसागरावरून येणाऱ्या वाऱ्यांमुळे राज्यात हवामान बदल घडत आहेत. अरबी समुद्रावरील बाष्पीभवनामुळे निर्माण झालेली आर्द्रता महाराष्ट्राच्या कोकण किनारपट्टीवर पोहोचत आहे. तसेच, राजस्थानच्या नैऋत्य दिशेपासून निर्माण झालेले चक्राकार वारे महाराष्ट्रात प्रवेश करत आहेत.
याशिवाय, केरळमध्ये नोंदवल्या जाणाऱ्या मान्सूनपूर्व सरींचाही महाराष्ट्रातील हवामानावर परिणाम होत आहे. केरळमध्ये १ मार्च ते २७ एप्रिलदरम्यान सरासरीच्या ३९ टक्के अधिक पाऊस झाला आहे, जो मान्सूनपूर्व सरींचा भाग आहे.
मान्सूनपूर्व सरींचे महत्त्व
मान्सूनपूर्व सरी हा खऱ्या मान्सूनचा संकेत मानला जातो. हवामान विभागाच्या अभ्यासानुसार, मान्सूनपूर्व सरींचे प्रमाण वाढल्यास, मान्सूनच्या आगमनातही वेग येतो. विशेषतः केरळमध्ये होणाऱ्या या सरींमुळे भारताच्या इतर भागांतही हवामानात बदल घडतात.
मे महिन्याच्या दुसऱ्या आठवड्यापासून केरळमध्ये मान्सून दाखल होतो आणि त्यानंतर हळूहळू उत्तरेकडे सरकत जातो. सामान्यतः जूनच्या पहिल्या आठवड्यात महाराष्ट्रात मान्सून दाखल होतो. परंतु, मान्सूनपूर्व सरींमुळे महाराष्ट्रातही काही भागांत पावसाची चाहूल लागली आहे.
शेतकऱ्यांवर होणारा परिणाम
हवामानातील या बदलांचा सर्वाधिक परिणाम शेतकऱ्यांवर होत आहे. उन्हाळी पिके काढणीच्या टप्प्यात असताना, अचानक येणाऱ्या पावसामुळे नुकसान होण्याची शक्यता आहे. विशेषतः विदर्भात ज्वारी, गहू आणि हरभरा यांसारख्या पिकांची काढणी सुरू आहे.
“शेतकऱ्यांनी काढणीस तयार असलेल्या पिकांची त्वरित काढणी करावी आणि त्यांचा साठा सुरक्षित ठिकाणी करावा,” असे आवाहन कृषी विभागाने केले आहे. याशिवाय, ज्या भागांत लवकर पेरणी केली जाते, त्या भागातील शेतकऱ्यांना जमिनीची तयारी सुरू करण्याचाही सल्ला देण्यात आला आहे.
नागरिकांसाठी महत्त्वाच्या सूचना
हवामानातील या बदलांमुळे नागरिकांनीही काही सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे:
१. वादळी वारे आणि विजांच्या कडकडाटासह पाऊस होण्याची शक्यता असलेल्या भागात, नागरिकांनी मोकळ्या जागेत थांबू नये. २. वीज कोसळण्याची शक्यता असल्याने उंच वृक्ष, विद्युत खांब यांच्यापासून दूर राहावे. ३. विद्युत उपकरणे सुरक्षित ठेवावीत आणि शक्यतो त्यांचा वापर टाळावा. ४. वाहतूक करताना विशेष काळजी घ्यावी, कारण अचानक येणाऱ्या पावसामुळे रस्ते निसरडे होऊ शकतात. ५. पावसामुळे तापमानात घट होत असली तरी, उष्माघाताची लक्षणे दिसल्यास वैद्यकीय मदत घ्यावी.
महाराष्ट्रातील पाणीटंचाई आणि हवामान बदल
गेल्या काही वर्षांपासून महाराष्ट्र तीव्र पाणीटंचाईला सामोरे जात आहे. विशेषतः मराठवाडा आणि विदर्भातील अनेक भागांमध्ये पाण्याचा तुटवडा जाणवत आहे. अशा परिस्थितीत, मान्सूनपूर्व सरींमुळे होणारा पाऊस काही प्रमाणात दिलासा देणारा ठरू शकतो.
मात्र, हवामान तज्ज्ञांच्या मते, या सरींवरून मान्सूनचा अंदाज बांधणे योग्य नाही. “मान्सूनपूर्व सरी आणि खरा मान्सून यांच्यात फरक आहे. या सरी तात्पुरत्या स्वरूपाच्या असतात आणि त्यांच्यावरून मान्सूनची तीव्रता ठरवता येत नाही,” असे हवामान विभागाचे वरिष्ठ शास्त्रज्ञ डॉ. आनंद पवार यांनी स्पष्ट केले.
वैश्विक हवामान बदलाचा परिणाम
जागतिक तापमानवाढीमुळे (ग्लोबल वॉर्मिंग) हवामान चक्रात बदल होत आहेत. हवामान तज्ज्ञांच्या मते, वैश्विक हवामान बदलाचा परिणाम म्हणून भारतातील मान्सून पद्धतीतही बदल घडत आहेत. कधी मान्सून लवकर येतो तर कधी उशिरा. काही वर्षांत अतिवृष्टी होते तर काही वर्षांत पावसाचे प्रमाण कमी असते.
Also Read:
बांधकाम कामगारांच्या मुलांना मिळणार 25,000 हजार रुपये, शिष्यवृत्ती Children of construction
महाराष्ट्रात देखील या बदलांचा अनुभव येत आहे. गेल्या काही वर्षांत राज्यातील काही भागांत अतिवृष्टी झाली, तर काही भागांत दुष्काळी परिस्थिती निर्माण झाली. अशा परिस्थितीत, हवामान विभागाच्या अंदाजांकडे लक्ष देणे आणि त्यानुसार तयारी करणे महत्त्वाचे आहे.
राज्य सरकारची तयारी
महाराष्ट्र राज्य सरकारने हवामान बदलांचा सामना करण्यासाठी विविध उपाययोजना केल्या आहेत. आपत्ती व्यवस्थापन विभागाला सतर्क राहण्याचे निर्देश देण्यात आले आहेत. तसेच, पावसाळ्यापूर्वी जलसंधारण आणि पूरनियंत्रण उपाययोजनांवर भर देण्यात येत आहे.
“आम्ही वादळी पावसाच्या शक्यतेच्या पार्श्वभूमीवर सर्व यंत्रणा सज्ज ठेवली आहे. नागरिकांनी घाबरून न जाता सतर्क राहावे,” असे मदत व पुनर्वसन विभागाचे प्रमुख श्री. रवींद्र जाधव यांनी सांगितले.
महाराष्ट्रातील सद्यःस्थितीत हवामानात होणारे बदल हे मान्सूनपूर्व सरींचा भाग आहेत. या बदलांमुळे तापमानात घट होत असली तरी, खरा मान्सून येण्यास अजून काही दिवसांचा अवधी आहे. तोपर्यंत, नागरिकांनी हवामान विभागाच्या सूचनांचे पालन करावे आणि सतर्क राहावे.
हवामान बदलांमुळे निर्माण होणाऱ्या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी शासन, प्रशासन आणि नागरिकांनी एकत्रित प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. केवळ तात्पुरत्या उपाययोजनांऐवजी दीर्घकालीन उपाययोजनांवर भर देणे आवश्यक आहे, जेणेकरून भविष्यात होणाऱ्या हवामान बदलांचा सामना करता येईल.
